Vogelhutfotografie: Hut 1 Han Bouwmeester

Midden Maart 2014 heb ik samen met Wim Werrelman een dag in een fotohut doorgebracht. Dit keer een hut van de bekendste verhuurder van fotohutten in Nederland: Han Bouwmeester. Zijn hutten zijn gesitueerd in het mooie Twente. Han verhuurt al geruime tijd een aantal hutten en dat is te merken: de organisatie is prima, iedere stap in het proces klopt. Een aantal zaken die ik als prettig heb ervaren op een rijtje:

• Duidelijke afspraken
• Prettige en snelle communicatie
• Goede documentatie. Wel erg veel, ik kreeg in totaal een stuk of 20 pagina's.
• Redelijke prijs, zeker gezien de kwaliteit.
• Goede service: zo had ik een geheugenkaartje in de hut laten liggen en dat wordt opgestuurd.

De hut zelf is goed. Wat er fijn aan is:

• perfect laag standpunt, op ooghoogte met de vogels, vlak over het water wat mooie reflecties mogelijk maakt. Dit is essentieel.
• goed in open plek in bos gelegen zodat er redelijk veel licht doorkomt
• mooie stammetjes langs de rand van de vijver
• keurig aarde/mosrandje aan het einde van de vijver
• heel veel lege ruimte achter de vijver waardoor een mooie rustige achtergrond wordt bereikt
• geen spiegelglas. Voor sommigen is dit een nadeel (beweging en geluid van de fotograaf is waarneembaar voor de vogels), maar ik zie meer voordeel (scheelt ongeveer een stop licht)
• Materiaal om van alles te organiseren in kist achter de hut aanwezig (schepnet, pikhaak, schop, etc.)
• Gordijntjes/camouflagenet om inkijk verstoring vanuit de hut te minimaliseren
• Logboekje waarin bijgehouden kan worden wat er zoal waargenomen is.
• Kachel. Kost extra en is niet altijd nodig, maar op hele koude dagen geweldig. Wij hebben er geen gebruik van gemaakt.
• Ruim genoeg opgezet, al onze spullen konden er prima in.
• De hut is standaard voorzien van 2 Benro schommelkoppen. Met behulp van een snelkoppeling (type Arca Swiss) is montage snel en goed mogelijk.
• Nog beter dan de schommelkoppen is dat deze op rails staan waardoor zij heel soepel van links naar rechts verplaatsbaar zijn. Dit werkte fantastisch.
• Er zijn een aantal stammetjes aanwezig die gebruikt kunnen worden om neer te zetten.
• Er is een waterreservoir van waaruit het waterpeil eventueel verhoogd kan worden.

Er zijn altijd een aantal verbeteringen mogelijk. Dit viel Wim en mij op:

• De barkrukken bieden weinig steun en zijn wankel. Ergste is echter dat zij enorm piepen en kraken, dit verstoort wel degelijk.
• Er hangen een aantal gordijnen/camouflagenetten. De gordijnen zouden eigenlijk allemaal camonetten moeten zijn. Er zijn drie luiken aanwezig, waarbij alleen voor de buitenste twee een mooi mechanisme aanwezig is om ze vast te zetten.

Uitzicht vanuit de hut
Foto gemaakt met Samsung Galaxy S3 smartphone

Hut 1 heeft een nadeel ten opzichte van de andere hutten: er worden niet veel bijzondere soorten waargenomen. Mede hierom is de huur lager. Wat hebben wij dan wel gezien?

Dit beeld riep bij mij meteen deze bewerking op.
Voor het eerst heb ik een foto zo 'mishandeld', maar ik kon het niet laten. 

Koolmezen, heel veel koolmezen. Ik heb ze ook dagelijks in mijn tuin, maar daar kan ik er niet zulke mooie foto's van maken. Ook zijn het vrolijke vogeltjes die mogelijk meer gewilde soorten aantrekken.

Boomklever

Deze opname toont een andere tekortkoming voor vogelfotografen: de meerderheid van de vogels rond deze hut is geringd. En niet 1 keer met een subtiel metalen ringetje, maar overdadig, soms met 4 felgekleurde ringen rond de pootjes. Zonde en het heeft menige opname verpest die verder prachtig was. Dit is trouwens van tevoren netjes gecommuniceerd, maar het viel me toch tegen.

Merel (vrouw)

Deze pose vond ik wel leuk. Het opwippende staartje is volledig onscherp door de relatief lange sluitertijd. Ook deze dame is geringd overigens, maar niet overdreven.

Houtduif

Ook de Houtduif zie ik dagelijks in mijn achtertuin, maar door de vijver, het extreem lage standpunt, de vage achtergrond en het fotogenieke stuk boomstronk wordt dit toch een fraaie opname. En door de pose zijn de ringen niet zichtbaar.

Woelmuis

Deze Woelmuis was helemaal gewend aan de gang van zaken rond de hut. Hij snoepte van het aanwezige vogelvoer en schrok niet van de aanwezige vogels. Heel rap schoot hij heen en weer, tussen stammetjes door en onder en over obstakels heen. Hoogtepunt was dat hij op zijn achterpootjes ging staan om de hut in te kijken, hij zat op 20 cm van mijn gezicht. Maar maak er maar eens een foto van, hij is zo beweeglijk. Ik heb op een gegeven moment gezien dat hij dit tunneltje van schors in dook en heb er op gegokt dat hij er ook weer door terug zou komen. En dat deed hij. Leuke afleiding.

Glanskop

De Glanskop is het meest zeldzame dat we die dag gezien hebben. Met ring, dat wel. Hier zat hij prachtig op een bemost stuk boomstronk op slechts een paar meter. Dit is de hele opname, dus het detail dat zichtbaar is is enorm.

Eekhoorn

Naast de Woelmuis hadden we nog een zoogdier, deze fraaie Eekhoorn die af en toe kwam kijken.

De omstandigheden die dag waren redelijk uitdagend: bewolkt en dus behoorlijk donker. Dat betekent automatisch een groot diafragma, maar tegelijk zoveel mogelijk millimeters. Ik heb een tijd met 300 mm op f/2.8 gewerkt wat ik normaal niet doe omdat de brandpuntsafstand te kort is, maar in een kijkhut gaat het. Wát een fantastisch objectief is het dan. Overigens is bewolking voor fotografie een vloek en een zegen tegelijk. Een vloek omdat er weinig beschikbaar licht is, een zegen omdat het licht mooi diffuus is.
Zodra er iets meer licht kwam heb ik de 1.4x teleconverter ertussen gezet. En bij nog iets meer licht de 2.0x. Gelukkig kan de ISO-waarde zonder veel ruis op te leveren een stuk omhoog. Bij ISO 800 en zelfs 1600 is geen ruisonderdrukking nodig.
Er waren momenten dat het een beetje opentrok zodat ik zelfs heb kunnen experimenteren met teleconverter stacking. Dankzij de opstelling met goede ondersteuning door de schommelkop en nauwkeurig handmatig scherpstellen (AF doet het wel, maar niet snel/nauwkeurig) komen daar heel behoorlijke foto's uit:

Koolmees
@840 mm (300 mm f/2.8 + 2x + 1.4x TC), f/11, 1/ 100e sec., ISO 1600
Ongeveer 100% crop

Dit is ook nog een kleine uitsnede. De absolute scherpte ontbreekt hier, maar het is bruikbaar. Voor scherper resultaat is het beter om geen teleconverters te stacken en na afloop wat meer te croppen. Maar het experiment zelf was ook leuk om uit te voeren.

Ergens in Juni zit ik weer een dag in een boshut is de planning. Dit keer hut 4 waar meer bijzondere soorten waarneembaar zijn. Ik kijk er naar uit.

Bedankt weer voor het lezen,

Robert van Brug

Nikon objectieven

Regelmatig kom ik uitspraken tegen dat apparatuur niet belangrijk is omdat het de fotograaf is die uiteindelijk de foto maakt. Ik snap wat er bedoelt wordt, maar eigenlijk is het flauwekul. Minder goede apparatuur heeft meer beperkingen en een gevorderde fotograaf loopt steeds vaker tegen die beperkingen aan. In dit artikel wil ik ingaan op de objectieven, welke moet je hebben? Bij een systeem van verwisselbare lenzen is het logisch dat je minstens 2 lenzen hebt, maar welke? Dit is sterk afhankelijk van persoonlijke voorkeuren, maar ik kan wel een paar overwegingen meegeven.

Allereerst is het belangrijk om te weten welk type fotograaf je bent. Grofweg zal ik hier drie types onderscheiden, die erg lijken op de niveau-aanduiding van de artikelen op mijn blog:

1. Beginner. Het kiekje is belangrijker dan de kwaliteit. Maakt niet veel foto's, vaak bij dagjes uit en vakanties en verder niet. Geen belangstelling om camera-apparatuur te doorgronden. Moet er niet aan denken lenzen te moeten wisselen.
2. Gevorderde: Deze groep vindt kwaliteit wel degelijk belangrijk, maar heeft er niet alles voor over. Zowel in tijd als in geld maar nog belangrijker in interesse zijn er beperkingen die vaak voorkomen dat iemand een expert wordt.
3. Expert: Weet er alles van, veel ervaring. Hieronder vallen de professionals, maar ook de amateurs die iedere week een hele dag met de camera op pad gaan, met als doel foto's maken. Deze mensen kennen hun apparatuur door en door, de sterke en zwakke punten, welke instellingen werken en wat niet, welke lens in welke situatie fijn werkt, camera-instellingen doen ze zonder er bewust bij na te denken. Deze groep leest vakbladen over fotografie en leest alles op internet over dit onderwerp. Er wordt voortdurend tijd en geld geïnvesteerd om nog een klein beetje beter te worden.

Grofweg kunnen we deze drie niveaus een camera aanmeten:

1. Beginner: compactcamera of camera op de telefoon.
2. Gevorderde: spiegelreflex
3. Expert: full frame spiegelreflex

Hier moet ik nog wel een paar opmerkingen bij maken. De compacte systeemcamera, zoals Nikon 1 en het Micro Four Thirds systeem, hoe zit dat? Naar mijn mening is deze geschikt voor de gevorderde fotograaf. 

Steeds meer mensen maken foto's met de camera van hun telefoon. Niet zo gek want deze is altijd onder handbereik en ze worden steeds beter. Toch is dat in principe meer iets voor de beginner omdat er nauwelijks iets ingesteld kan worden.

En er zijn meer typen fotografen dan de genoemde 3. De 'geek' bijvoorbeeld. Deze is herkenbaar aan een technische opleiding, pennen in de borstzak, onverzorgd uiterlijk en vaak een bril. U kent het type wel. Gezien de interesse in alles met veel knopjes koopt deze mensen vaak een categorie duurder dan eigenlijk gezien de fotografische vaardigheid en interesse logisch is. 

Dan is er nog de 'rijke'. Deze wil van alles het beste, geld is onbelangrijk. Hiervoor heb ik ook een advies: koop een Leica meetzoekercamera, bijvoorbeeld een M9. Voor slechts 6000 Euro heeft u een uitstekende camera van een vooraanstaand merk, niet te groot en met een klassiek uiterlijk.

De beginnende fotograaf koopt een compactcamera als het aan mij ligt. Hierbij moet nog een groot aantal zaken in overweging genomen worden:

• Niveau van de fotograaf: er zijn hele goede, tevens vrij dure, compactcamera's met allerhande geavanceerde functies. Opnemen in RAW bijvoorbeeld. Kies alleen wat je gaat gebruiken of logischerwijs binnenkort gaat gebruiken.
• Budget. Compactcamera's zijn er van minder dan 100 tot rond de 800 euro.
• Optische zoom. 36x zoom klinkt leuk, maar als je alleen foto's van je kinderen maakt is het overbodig.
• Lichtsterkte. Veel compactcamera's zijn niet lichtsterk, als je dit wel nodig hebt houd hier dan rekening mee. 
• Grootte van de sensor. Hoe groter deze sensor, hoe beter de camera in principe. 
• Formaat. Als het formaat stoort en ervoor zorgt dat de camera om die reden niet meegenomen gaat worden, neem dan een kleinere. Past het in de damestas? In de jaszak?
• Hoesje. Vaak is het verstandig er een beschermend hoesje bij te kopen, zeker als de camera in de damestas/binnenzak bewaard gaat worden.
• Extra accu. Voor het geval de eerste leeg raakt. Vaak erg duur.
• Geheugenkaart. Neem voldoende geheugenkaartjes mee, deze kosten niet veel meer.

En vervolgens stappen wij over naar de gevorderde fotograaf. Deze fotograaf heeft een goed idee wat hij/zij wil. Portretfoto's maken, landschappen, vogels, macro, sportfotografie, et cetera. Al deze soorten fotografie vragen om andere apparatuur. In tegenstelling tot de compactcamera begin ik nu bij de objectieven. 

Advies bij aankoop van een spiegelreflex systeem:

Koop eerst de lens/lenzen die nodig zijn en met het geld dat over is een losse body.

Het merendeel van het budget zal in lenzen gaan zitten. Lenzen gaan minimaal 10 jaar mee, een camerabody is na 2-3 jaar verouderd.

Hieronder een aantal populaire objectieven van Nikon. Canon en andere hebben een vergelijkbaar aanbod:

• Veel DSLR's worden standaard met een 18-55 mm kitlens geleverd. Dit is op zich prima, hiermee is er wat flexibiliteit om te zoomen tussen een behoorlijk stuk groothoek en een beetje tele. 
• Vaak worden er bij de populaire DSLR's ook kits aangeboden met bijvoorbeeld nog een extra 55-200 mm zoomlens. Hiermee wordt het bereik aanzienlijk uitgebreid in het telegebied, handig als er bijvoorbeeld foto's in een dierentuin gemaakt gaan worden. Zelf heb ik ervoor gekozen om bij aanschaf van mijn eerste DSLR een 18-200 mm lens te nemen. Dat is duurder dan de twee vorige samen, maar scheelt vaak wisselen. Ga ik een dagje naar de dierentuin, of ga ik met het gezin op pad, dan is dit de lens van mijn keuze: licht en allround.
• Nieuw is de 18-300 mm lens. Mogelijk had ik deze anders gekocht in het begin, hiermee is de flexibiliteit enorm! Maar wel met nadelen: nog groter, duurder en zwaarder. 
• Daarnaast zijn er nog lenzen die er wat tussenin zitten: 18-70 mm, 18-105 mm, 18-135 mm en 55-300. Op het iets andere zoombereik en bijbehorende prijs na zijn deze lenzen niet wezenlijk anders. 
• Alle voornoemde lenzen zijn niet lichtsterk. Indoor sportfoto's, romantische kiekjes bij kaarslicht, opnames bij een ondergaande zon: deze lenzen hebben er grote problemen mee. Natuurlijk kan de ISO waarde omhoog, maar dan is er meer ruis. 
• Het volgende op het verlanglijstje is daarom een erg lichtsterke lens, zoals de 35 mm f/1.8. Hiermee kan niet gezoomd worden, maar op het gebied van kunnen fotograferen in moeilijke lichtomstandigheden is dit onmisbaar. Daarnaast is dit de kleinste en bijna goedkoopste lens die er is. Deze laatste lens is een prime, d.w.z. met een vast brandpunt. 35 mm en dat is het. Zoomen kan alleen door naar voor en achteren te lopen. Tot een aantal jaar geleden deden alle fotografen dat! Zoomlenzen maken lui, beter dichterbij gaan staan dan inzoomen. 
• Bent u gek op bloemetjes en bijtjes, het fotograferen ervan bedoel ik? Hiervoor is een macro lens nodig, zoals de 85 mm macro die Nikon hier biedt. Te duur? Dan is wellicht de 40 mm f/2.8 iets. Deze is veel betaalbaarder, maar dan moet je wel heel dichtbij het onderwerp komen.
• Ook kan het dat u een groothoekfanaat bent, in dat geval is de 10-24 mm lens iets voor u. Dit is een erg duur stuk glas, maar dan krijgt u ook prachtige weidse landschapsfoto's.
• Een nog grotere groothoek nodig? Dan is er alleen nog de 10,5 mm fisheye. Dit levert een rond beeld, maar wel in een beeldhoek van 180 graden. 
• Tenslotte in deze categorie: de 17-55 mm f/2.8. Een kwalitatief hoogwaardig objectief, erg lichtsterk (4* zo lichtsterk als de kitlens!), geeft minder vertekening, snellere autofocus. Feitelijk een professioneel objectief voor het DX-systeem.

Nu krijgen we een tweedeling: alle tot nu toe genoemde lenzen noemt Nikon DX, ze zijn ongeschikt voor Full Frame camera's zoals de D3(s/x), D4, D600, D610, D700, D800(e) en sinds kort de Df. Ze leveren een plaatje aan de sensor dat niet groot genoeg is voor de grotere sensor van het FX-systeem van Nikon. Maar, en dat is erg belangrijk, andersom werkt wel! Een FX lens op een DX camera gaat prima. En omdat FX-lenzen vaak optisch van hogere kwaliteit zijn loont dat de moeite.

DX camera's zijn er rond de 400-1000 Euro, FX camera's vanaf 1500 euro. De bijbehorende lenzen zijn een stuk duurder, maar dat levert wel een hoogwaardig objectief met nagenoeg geen vertekening, dat beter bestand is tegen vuil en vocht van buiten, degelijk gebouwd, groot, zwaar en prijzig. Eigenlijk hoef ik geen advies te geven in deze categorie, mensen met een dergelijk systeem weten het zelf wel. Maar voor de geïnteresseerde, toch een paar overwegingen:

1. De 28-300 mm lens is het werkbeest in de FX-serie. Hiermee wordt een mooi bereik gehaald. Dit is een behoorlijk zwaar ding om een hele dag mee rond te lopen, maar er kan wel bijna alles mee vastgelegd worden. FX tegenhanger van de 18-200 mm DX. De vertekening van deze lens is heftig, maar gelukkig kan dit in de nabewerking goed hersteld worden.
2. Een 50 mm f/1.8 is het lichtsterke objectief. Licht van gewicht en niet duur (iets boven de 100 euro). Dit is de FX tegenhanger van de 35 mm f/1.8 DX. Maar ik raad toch aan om voor 300 euro de 50 mm f/1.4 aan te schaffen. Deze is optisch beter en nog lichtsterker.
3. Er bestaat ook nog een 70-300 mm lens. Dit is de meest betaalbare telezoomlens. Zelf heb ik ruim een jaar bijna alle vogelfoto's hiermee geschoten. Aanrader!
4. De 18-35 en 24-120 zijn beide behoorlijk goede lenzen voor het FX systeem. Nadeel van deze objectieven is dat ze niet erg lichtsterk zijn. De 24-120 heeft wel beeldstabilisatie, de 18-35 niet. Maar voor wie echt met een Full Frame camera rondloopt raad ik toch lichtsterkere alternatieven aan. Deze zijn weliswaar weer fors duurder, maar ook beter.
5. 14-24 mm f/2.8. Lichtsterke ultragroothoek zoomlens.
6. 24-70 mm f/2.8. Lichtsterke standaardlens.
7. 70-200 mm f/2.8. Lichtsterke telelens. Samen met de vorige twee wordt dit de heilige drie-eenheid van Nikon genoemd. Per stuk kosten deze tussen de 1400 en 1800 euro....
8. Er is sinds enige tijd een 70-200 f/4. Deze kost 400 euro minder, heeft geen statiefgondel (kost 100 euro extra), maar het belangrijkste: hij weegt maar de helft. Veel fijner om mee te nemen, optisch fantastisch en de VR is nog beter dan van zijn grote broer.
9. Alternatief voor de 14-24 mm zijn er twee: de 16-35 f/4 die iets minder lichtsterk is, wél VR heeft, maar de helft kost, veel lichter is en ook nog met filters gebruikt kan worden. Daarnaast is er de 17-35 f/2.8 die wat professioneler is en daardoor duurder, zwaarder maar ook lichtsterker. Deze heeft geen VR maar kan wel ook met filters gebruikt worden. 
10. De 85 mm f/1.8. Voor net dat beetje meer bereik dan de 50 mm en nog even lichtsterk. En betaalbaar ook nog. De f/1.4 variant hiervan is superieur, maar veel te duur. Fantastische lens voor portretfotografie, hoewel de f/1.4 toch nog net iets beter is.
11. De 80-400 lens dan? Deze lens (2300 Euro) heeft een waanzinnig zoombereik. Deze lens is onlangs vernieuwd (de oude versie was niet goed) en beschikt nu over zeer scherpe beelden en een fijne AF. Wel is hij groot en zwaar en er ontbreekt de mogelijkheid groothoekopnamen te maken. De 28-300 is dan geschikter. Maar op safari bijvoorbeeld is dit fijne allround, geschikt voor vogels en olifanten. Een alternatief voor deze lens is de 70-200, ze overlappen elkaar teveel om ze allebei te kopen. En als de prijs wat aan de hoge kant is, schaf dan de 70-300 aan: die is net zo lichtsterk, heeft ook VR en is veel lichter, kleiner en voordeliger.
12. Doorsparen voor deze, de enorme 200-400 f/4? Dit dure stuk gereedschap (5500 euro) is superieur in het lange telegebied. Wel moet je jezelf afvragen of je hier wel veel wilt zoomen. Verreweg de meeste mensen die grote telelenzen gebruiken hebben een vaste brandpunt lens, waaronder sportfotografen en vogelfotografen.
13. De professionele prime telelenzen: de 300 mm f/2.8, 400 mm f/2.8, 500 mm f/4 en 600 mm f/4. En sinds kort de 800 mm f/5.6. Allemaal fantastisch van kwaliteit, loeizwaar en peperduur. Tussen 5 en 18 duizend (!) euro. De f/2.8 lenzen kunnen ook nog prima met een 2x teleconverter gebruikt worden. Een 1.4 teleconverter werkt op alle lenzen. De 800 mm wordt geleverd met een 1,25x teleconverter, wat het een 1000 mm f/7.1 lens maakt. Tip: er zit niet zo heel veel verschil tussen de supertelelenzen. 400, 500 of 600 mm maakt niet echt veel uit. Kijk ook naar aanschafprijs (kan een paar duizend euro schelen), gewicht (scheelt snel een kilo) en grootte (sommige lenzen komen in de handbagage niet of moeilijker door de douane).
14. Voor rond de 1200 euro is er een prime telelens te koop die zeer de moeite waard is, namelijk de 300 f/4. Toegegeven, niet zo lichtsterk, maar ook veel lichter, kleiner en minder kostbaar. Wel een klasse objectief én kan met een 1.4 x teleconverter gebruikt worden. Aanrader!
15. De telelenzen zijn natuurlijk specialistisch, maar zo zijn er nog een paar. Voor FX zijn speciale groothoeklenzen verkrijgbaar. De 20 mm f/2.8D bijvoorbeeld is prima van kwaliteit, licht, klein en redelijk betaalbaar.
16. Macrolenzen zijn er ook een aantal voor Full Frame. Een 60 mm f/2.8, een 105 mm f/2.8 en een 200 mm f/4-variant. De 60 mm is geschikt voor extreem dichtbij fotografie. Ideaal voor het vastleggen van kleine voorwerpen (munten, postzegels) vanaf statief. De 200 uiteraard juist voor wat verder weg  zodat er in de vrije natuur een veel grotere kans is dat de vlinder of libelle niet wegvliegt. Maar de 105 mm kan dit ook en deze biedt ook nog vibratiereductie waardoor dit voor mij een ideaal macro-objectief is. 
17. Nog specialistischer zijn de Tilt en Shift lenzen. Deze zijn voornamelijk voor architectuurfotografie omdat zij de perspectivische beeldvertekening effectief corrigeren. Ooit een foto van een hoog gebouw gezien? Dat lijkt altijd achterover te vallen. Deze lenzen corrigeren dat effect. Hier bestaan drie uitvoeringen van, nl. de 25, de 45 en de 85 mm. Allemaal rond de 1500 euro. Afhankelijk van de afstand tot het onderwerp moet de juiste brandpuntsafstand gekozen worden. De 24 mm lijkt mij de meest logische keuze, hoewel dit de minst lichtsterke en toch de duurste van de drie is.
18. Ook in FX is er een Fisheye objectief, nl. de 16 mm f/2.8. Net als de DX-versie levert ook deze een rond beeld met een beeldhoek van 180 graden.
19. Tenslotte nog de 135 mm f/2 DC en de 105 mm f/2 DC. Dit zijn speciale primelenzen, erg lichtsterk (f/2) en het DC staat voor Defocus Control. Hiermee kan de onscherpte van de achtergrond ingesteld worden, oftewel: hoe ziet de bokeh eruit? Dit is specialistisch spul, maar als je ermee weet om te gaan zijn dit de ultieme portretlenzen.

Welke uit deze lawine van lenzen voor jou het meest relevant zijn weet ik niet. Maar hier moet voor ieder wat wils bijzitten, toch? Toch nog een paar additionele adviezen:

• Kijk ook eens naar lenzen van Sigma en Tamron. Deze fabrikanten van goede lenzen bieden vaak alternatieven voor de dure merklenzen. 
• Niet het hele bereik van 10.5 tot 800 mm hoeft afgedekt te worden. Het is veel beter om een paar kwalitatief goede, lichtsterke lenzen te hebben en de rest van het bereik met de benen af te dekken.
• Denk ook aan teleconverters. Met een 1.4x (voor f/4 en groter) en een 2x teleconverter (voor f/2.8 en groter) wordt de flexibiliteit enorm vergroot. Er bestaat ook nog een 1.7x TC die er tussenin zit. Advies: schaf alleen nog lenzen aan die hiermee samen gebruikt kunnen worden.
• En wat ik hier beschreven heb is het huidige aanbod objectieven van Nikon. Nikon maakt als vele decennia lenzen (oorspronkelijk ook voor Canon), en sommige van de oude beestjes zijn voor een fractie van de prijs van de nieuwe verkrijgbaar en ze werken perfect. Alleen de laatste technologie (zoals vibratie reductie en nano chrystal coating) ontbreekt, maar laat dat je niet tegenhouden. Bijna altijd betekent dit op de tweedehands markt kopen, dus zorg dat je goed kunt beoordelen of het allemaal nog goed werkt of neem iemand mee die dat wel kan. Probeer het altijd uit en beding eventueel een recht op retour.
• Overstappen naar Full Frame? Kostbare zaak met veel DX-lenzen in de cameratas. Als het op de planning staat om de overstap ooit te maken, koop dan FX lenzen. Ben je dit zeker niet van plan, koop dan de veel lichtere/handzamere/voordeligere DX lenzen. . 

En dan hier nog een tabel met aanraders:

Soort lens	Cropfactor (DX) lens	Full Frame (FX) lens
Handige ultrazoom	18-200 mm f/3.5-5.6 ED VR II 18-300 mm f/3.5-5.6 ED VR	28-300 mm f/3.5-5.6 ED VR
Groothoek Prime		20 mm f/2.8D
Lichtsterke standaardlens	35 mm f/1.8G	50 mm f/1.4G
Portretlens	-	85 mm f/1.8
Betaalbare Telezoom	55-300 mm  f/4.5-5.6 ED VR	70-300 mm f/4.5-5.6 G IF ED VR
Hoogwaardige Ultratelezoom	-	200-400 mm f/4 VR
Hoogwaardige groothoekzoom	10-24 mm f/3.5-4.5G	14-24 mm f/2.8 16-35 mm f/4 VR
Hoogwaardige standaardzoom	17-55 mm f/2.8	24-70 mm f/2.8
Hoogwaardige telezoom	-	70-200 mm f/2.8 VR II 70-200 mm f/4 80-400 mm f/4,5-5,6
Macro	85 mm Micro	105 mm Micro f/2.8 VR
Fisheye	10.5 mm	16 mm f/2.8
Hoogwaardige prime telelens	-	300 mm f/2.8 400 mm f/2.8  500 mm f/4  600 mm f/4  800 mm f/5.6
Goede prime telelens	-	300 mm f/4
Tilt & Shift (PC)	-	24 mm PC-E f/3.5D ED
Defocus Control	-	135 mm DC f/2

Ik kan onmogelijk aanraden wat voor iedereen de juiste lenzen zijn, maar ik heb geprobeerd hiermee toch wat inzicht te geven. De uiteindelijke keuze zal voor iedereen weer anders zijn. Welke lenzen het beste bij je passen is persoonlijk, maar ik kan er toch wel iets over zeggen. Dat bewaar ik echter voor een nieuw blog.

Update oktober 2015.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

Macro 6: Macrofotografie met teleconverter

Het is weer macrotijd! De warmste maanden van het jaar kenmerken zich door een explosie aan kleur door bloemen en insecten. Bovendien laten veel vogels het in deze tijd een beetje afweten lijkt het wel. Het is vaak erg warm met hard zonlicht en dan is het lastig een mooie foto te maken. Natuurlijk is het een mogelijkheid om dan bij het eerste (zachte) zonlicht van de dag te gaan fotograferen maar dat is wel heel vroeg in dit jaargetijde. Dus grijpen veel vogelfotografen in Juli en Augustus naar de macrolens. Lekker licht, voor de verandering.

Hoe ging het ook al weer? Sinds vorig jaar heb ik zelf een macrolens en ik heb er al een aantal artikelen aan gewijd. Ik heb eerst besproken wat macrofotografie eigenlijk is, vervolgens de problemen die in deze tak van fotografie ontstaan door de zeer beperkte scherptediepte, gevolgd door het inzicht dat een flitser wellicht een goed idee is om wat licht in de duisternis te brengen. Tenslotte heb ik het afgerond door over de buitenstudio te schrijven: gebruik alle mogelijke hulpmiddelen die beschikbaar zijn. En toen ging voor een paar maanden de macrolens weer de kast in, het seizoen zat erop.

Niet dus, want ik heb de lens ook nog gebruikt bij mijn opdracht portretfotografie in de fotostudio. Geen betere lens dan een macrolens. Het kwaliteitsverschil met een zoomlens is aanzienlijk.

Vorige week kreeg ik het op mijn heupen en wilde ik er wel weer eens op uit met de macrolens. Via Facebook had ik de tip gekregen dat Natuurtuin 't Loo in Bergeijk een aantrekkelijke fotolocatie is en nog redelijk dichtbij huis ook.

Op voorhand had ik wel een klein dilemma: sinds vorig jaar is er nog iets gewijzigd: ik ben overgestapt op Full Frame. Dat betekent dat als het mij lukt om een beeldvullende opname van een insect te maken, dat de scherptediepte nog veel beperkter is dan op een crop camera. Of ik moet meer afstand houden en achteraf wat meer croppen, maar daarvoor koop je geen full frame body. En er was nóg een uitdaging: waar op een crop camera de lens zich als een 157 mm gedraagt, is het op full frame ook echt 105 mm. En dat is voor bloemen en dergelijke prima, maar beestjes konden wel eens afgeschrikt worden als die lens nu nog dichterbij komt dan vorig jaar.

Gelukkig is voor beide problemen één oplossing: een teleconverter. Door mijn 2x teleconverter ertussen te zetten verandert het in een 210 mm lens, met een bruikbaar grootste diafragma van f/8, maar dat is het mooie: bij macrofotografie worden hele kleine diafragma's toegepast. F/16 of nog kleiner, dus geen probleem.

Koninginnepage

De Koninginnepage was de absolute hoofdprijs. Een stuk groter dan de andere aanwezige vlinder en vliegt ook statiger, majestueus zou ik bijna zeggen.

Icarusblauwtje

De Blauwtjes zijn juist hele kleine vlinders, maar zeker niet minder mooi. Met vleugels open zijn ze helemaal blauw (...), maar met gesloten vleugels zijn ze zeker net zo mooi.

Geaderd Witje

De Witjes zijn er in alle soorten en maten, maar het Geaderd Witje is net wat minder saai in uiterlijk. Bovenstaande foto is bijgelicht met een ringflitser. Ik heb het in de praktijk kunnen proberen en een ringflitser heeft een aantal voordelen:

1. Meer licht terwijl met hele kleine diafragma's gewerkt wordt. Hierdoor blijft de sluitertijd handelbaar.
2. Kleuren komen beter over.
3. Lelijke schaduwen worden ingevuld: het onderwerp wordt zeer gelijkmatig belicht. Dit punt geldt specifiek voor ringflitsers.

Nog een Icarusblauwtje

Ook bij macrofotografie gelden de normale regels voor wat een mooie foto maakt. Hier is het contrast tussen het blauw van de vlinder en het geel van de bloem heel sterk.

Witje

En bij deze opname had ik de teleconverter verwijderd. Ik vond de bloem namelijk erg mooi en wilde zowel de bloem als de vlinder er helemaal op hebben staan. En dus is dit, ondanks dat het een saaie vlindersoort is, wat mij betreft een prima macrofoto.

Ik ben weer een stapje verder dan vorig jaar: ik let meer op de achtergrond en de compositie, ik jaag niet meer achter alles wat fladdert aan, ik heb een teleconverter toegevoegd wat goed voldoet en ik richt me voornamelijk op vlinders. Focusseren helpt!

Maar natuurlijk, als er een keer iets dichtbij gaat zitten wat geen vlinder is, dan wil ik best afdrukken:

Zweefvlieg

Ik heb ervan genoten om deze plaatjes te schieten, hopelijk wat het leuk om ernaar te kijken.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

Avifauna

Niveau: gevorderde

Hallo beste lezers,

in de zomervakantie ben ik een keer naar Avifauna geweest met mijn dochters. Hartstikke leuk dagje uit en een goede manier om tijd met het gezin te combineren met wat fotograferen.

Het zou een behoorlijk warme dag worden en ik moest een aantal zaken bij me hebben, dus ik kon niet heel veel apparatuur meeslepen. En dat wilde ik ook niet: fotografie was bijzaak. Daarom had ik ervoor gekozen om een 70-200 mm f/2.8-lens mee te nemen. In combinatie met een 2x-teleconverter geeft dat een mooi bereik en als het nodig is een heel lichtsterke oplossing.

Van tevoren had ik me via de website verdiept in het park en zijn vogelcollectie. Avifauna heeft een aantal bijzondere vogels die ik graag een keer in het echt wilde zien, al is het dan in gevangenschap.

Stellers Zeearend

Absoluut bovenaan mijn verlanglijstje stond de Stellers Zeearend. Na de Afrikaanse en Europese Zeearend in het wild te hebben gezien en de Amerikaanse (Bald Eagle) op een roofvogelshow wilde ik deze grootste en mooist gekleurde variant graag een keer zien. Ze hebben er twee in een kooi, maar ook nog 1 die meedoet met 1 van de dagelijkse vogeldemonstraties.

Ara

Ik heb niet zo veel met Ara's, maar ik had ze nog nooit zien vliegen. Normaal zit dat zielig op een stokje, nu vlogen er 10 bontgekleurde exemplaren rond. Stopje overbelichten en schieten maar.

Geelbonte dubbellanding

Egyptische Gier

De Egyptische Gier heeft ook eieren op het menu staan en deze worden met behulp van een steen kapotgemaakt. Fantastisch om te zien! Niet alleen mensen en mensachtigen (apen) gebruiken gereedschap.

Laughing Kookaburra

Deze zeer grote IJsvogel soort komt voor in Australië.

Alle voorgaande foto's zijn gemaakt tijdens twee van de vogeldemonstraties. Een derde show hebben we gemist omdat we naar huis moesten, maar pas nadat we een Andescondor in vlucht mochten aanschouwen. Met 3.5m spanwijdte de grootste vliegende vogel, imposant.

Rondlopend over het park is er van alles te zien, maar dieren in hokjes, vaak achter gaas mooi fotograferen is erg lastig, dus ik raad de demonstraties aan en zowiezo is het leuker de vogels in actie te zien dan duttend op een tak in een kooi.

Kolibrie

Geen fraaie foto, maar wel mijn eerste waarneming ooit van een kolibrie. Wat zijn ze klein! Varieert van een flinke hommel tot een halve pimpelmees. En zeer onrustig en snel. Als dat dan achter glas zit, in het donker, dan heb je een fotografische uitdaging. Met f/2.8 en ISO 1600 was ik hier toch redelijk tevreden mee. Nu nog in het echt.....

Maar de omstandigheden kunnen nog veel lastiger. Avifauna biedt namelijk de zogenaamde nachtsafari, waar Grielen en Kiwi's in de bijna duisternis zitten.

Griel tijdens de nachtsafari

Er was zo weinig licht dat de autofocus het niet meer deed, maar handmatig focusseren lukte ook lastig omdat het te donker is om te zien of het scherp is. Verder: ISO 6400 en f/2.8. Uit de hand, ondersteund op een rotsblokje. Sluitertijd 1/5e seconde. En na photoshop geen ruis meer te zien. Oh ja, flitsen mag daar natuurlijk niet.

Kraanvogel

Er zijn diverse soorten kraanvogel aanwezig in het park, ik heb Jufferkraanvogel, Kroonkraanvogel en de gewone Kraanvogel gezien. Deze loopt gewoon vlak naast en op het wandelpad en met rustig benaderen kun je fantastische details vastleggen. Bovenstaand is de hele foto. Hoe zou dat er op 40x60 cm uitzien?

Robert bij de Lory Landing

Voor 50 cent kun je een cupje voer kopen waar de Lory's gek op zijn en ze komen dan op je hand zitten om het op te drinken. Ach, leuk toch? Foto gemaakt door Eline, die moeite had met 'dat zware ding', maar hij is wel goed gelukt.

Robert met Iris vlak onder het Arendsnest

De speeltuin is prachtig! Achter de toren op bovenstaande foto staat de indrukwekkende hoogste glijbaan van Nederland. Supergaaf, aldus de dames. Nou had ik in de speeltuin ook wat gezinskiekjes willen maken, maar ik had niet de juiste lens bij me. Gelukkig had Eline haar camera wel meegenomen, dus dit is met een compactcamera gemaakt (Nikon S3100).

Conclusie: Avifauna is een aanrader. Neem wel een camera met telelens mee en bezoek alle vogeldemonstraties, want deze zijn allemaal verschillend.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

Wat is er mis met die lens?

Sinds enige tijd heb ik de beschikking over een 80-200 mm lens van Nikon. Een oud type weliswaar, maar het is één brok degelijkheid en dit soort lenzen hoort een eeuwigheid mee te gaan.

Maar de resultaten zijn niet geweldig. Ik mis scherpte. Het is niet slecht, maar ook niet goed. Wel is het focusseren snel, maar zonder scherpte is dat alleen niet genoeg. Wat vreemder is: sommige foto's zijn prima, anders zijn zeer matig. Wat is er mis met die lens?

Na fotograferen onder verschillende omstandigheden en van diverse onderwerpen had ik er nog geen vertrouwen in. Tijd voor een test! Ik heb de lens kunnen testen tegen de meest recente opvolger, de AF-S Nikkor 70-200 mm f/2.8G VRII. Deze laatste hoort op alle vlakken beter te zijn, maar niet heel veel beter want ze zijn van dezelfde klasse. Maar 10 jaar optische ontwikkeling zal best verschillen te zien geven, ik ben benieuwd waar die zitten.

Links de nieuwste uitvoering 70-200 mm,

rechts de gedateerde 80-200 mm.

Van een afstand gezien zijn de lenzen bijna identiek: allebei ongeveer even groot, even zwaar, zwart met gouden opschrift. Er zijn wel wat verschillen: zo is de 70-200 iets langer, het bereik is vanaf 70 ipv 80 mm en hij beschikt over Vibration Reduction. En het magische Nano Chrystal Coating. Ook is de lens aanzienlijk stiller dankzij de Silent Wave Motor die de autofocus aandrijft. Tevens is de autofocus altijd handmatig in te stellen, waarbij op de oude er eerst een ring verdraait moet worden om handmatige focus te activeren. De oude lens heeft nog een diafragmaring. Tenslotte is de minimale scherpstelafstand op de 70-200 mm-lens dichterbij dan op de 80-200 mm.

TEST

Voor de test heb ik een camera op statief gezet, lens erop en op 80, 105, 135 en 200 mm foto's gemaakt van een luciferdoosje op 2 meter afstand. In alle gevallen heb ik op f/2.8, f/4, f/5.6, f/8 en f/11 foto's gemaakt. Alle foto's zijn in batch nabewerkt in Photoshop op identieke wijze. Camera ingesteld op ISO 100, Vibration Reduction op de 70-200 uit, want opnamen vanaf statief.
En dan nu de resultaten.

80 mm f/2.8

Vergelijk 80-200 mm (links) en 70-200 mm (rechts)

Op 80 mm f/2.8

Het zal bekend zijn dat zoomlenzen op hun uiterste bereik niet optimaal presteren. 80 mm is voor de nieuwere lens niet het uiterste dus ik verwachte hier een duidelijk verschil te zien. Niets is echter minder waar, de oude lens is scherper op 80 mm, wijd open op f/2.8. Heel opvallend.

Naarmate het diafragma meer geknepen wordt wordt de opname ook scherper. Bij beide lenzen. Op 80 mm wint de oude lens het op scherpte, verrassend.

105 mm f/4

Hier wint de nieuwere 70-200 mm het van de oudere 80-200 mm. Het verschil is niet groot maar het is er wel. Verder zijn de resultaten vergelijkbaar: bij f/2.8 is het beeld zachter = minder scherp en vervolgens wordt het scherper naarmate het diafragma meer geknepen wordt. De 70-200 mm wint deze ronde.

135 mm f/5.6

Op 135 mm een vergelijkbaar beeld als op 105 mm. Ook deze ronde is voor de nieuwere 70-200, maar de verschillen zijn wederom niet groot.

Tot hier vallen de resultaten reuze mee voor de oude 80-200. Heb ik het me verbeeld? Is het onkunde mijnerzijds en is de lens prima? Op naar de

200 mm f/11

Aha, daar zit het probleem! En dit is op f/11, op grotere diafragmawaarden (kleiner f-getal) is het resultaat nog veel erger. Dit verklaart de problemen die ik ervaar met deze lens, want doorgaans gebruik ik deze lens nou net op 200 mm.

Conclusie

De lens is niet meer goed. De vraag is of het gemaakt kan worden. En of dat nog de moeite is, want dergelijke reparaties hebben de neiging erg prijzig te zijn. En de garantie is er na ruim 10 jaar wel vanaf. Wel gigantisch balen. En zonde.

De nieuwere 70-200 gaf geen krimp tijdens de test. Wat ik ook probeerde, hij stelde snel scherp, vrijwel geruisloos. De scherpte is vanaf f/2.8 goed en wordt daarna alleen maar beter. Bij omstandigheden met iets langere sluitertijd is VR erg fijn. En de mogelijkheid om teleconverters te gebruiken ook. Want zowel met een 1.4x als een 2x teleconverter presteert deze lens prima.

Tja, dat wordt sparen :-(

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

Teleconverter Stacking

In een vorig artikel heb ik al uitgelegd dat ik mijn twee teleconverters van Nikon tegelijk wilde kunnen gebruiken. De modificatie die daarvoor nodig is lijkt gelukt, nu is het tijd voor de resultaten.

Graag had ik ergens in de natuur een test uitgevoerd, maar de omstandigheden zijn dusdanig verre van ideaal (wisselend licht, veel regen, harde wind) dat ik binnen ben gebleven. Een groot voordeel is dat bij alle opnamen de omstandigheden nu exact gelijk waren. Het onderwerp van deze test is een luciferdoosje.

Testopstelling

Nikon D600 + 300 mm f/2.8 @ f/8. Ongecropt.

Testopzet

Dit is er getest:

• Twee camera body's: een Nikon D300s (1.5x Crop/DX) en een Nikon D600 (Full Frame/FX)
• Twee teleconverters: een 1.4x en een 2x

En dat in alle mogelijke combinaties (6 stuks) op diverse diafragma's.
Alle opnamen op ISO 400 vanaf statief met afstandbediening of zelfontspanner.
In de nabewerking alle opnamen gelijk bewerkt. Klein beetje verscherping toegepast, geen ruisonderdrukking gebruikt, uitsnede gemaakt naar 100%.

Op voorhand ben ik naar een aantal dingen nieuwsgierig:

• Vergelijk Crop Camera (D300s) en Full Frame Camera gecropt (D600). 
• Met een 1.4x teleconverter moet de Full Frame camera een vergelijkbare beeldhoek geven als de Crop Camera zonder. Maar hoe zit het dan met de scherpte?
• Scherpte met 2 teleconverters
• Scherpte verschil tussen de verschillende teleconverters onderling

We gaan het zien.

Resultaten

D300s/Crop Camera/DX

Nikon D300s + 300 mm f/2.8 @ f/2.8 (geen teleconverter) 
efl = 450 mm

efl = effectieve focale lengte (omgerekend naar 35mm-formaat)

Nikon D300s + 300 mm f/2.8 @ f/4 + 1.4x TC efl = 630 mm

De 1.4x teleconverter levert een verlies van 1 stop op, d.w.z. van f/2.8 naar f/4.
Met teleconverter zal een lens scherper zijn als er iets gediafragmeerd wordt, met een 1.4x is dat 1/3e stop (van f/4 naar f/4.5). Dat is hier niet gebeurd. Ik zag geen verschil tussen f/4 en f/5.6.

Nikon D300s + 300 mm f/2.8 @ f/9 + 2x TC
efl = 900 mm

Met de 2x teleconverter is het lichtverlies 2 stops, van f/2.8 naar f/5.6. Voor optimale scherpte dient er nog een stop gediafragmeerd te worden, naar f/8. Ik was hier doorgeschoten naar f/9 maar dat zag ik pas na afloop.

Nikon D300s + 300 mm f/2.8 @ f/11 + 1.4x + 2x TC 
efl = 1260 mm

Daar is ie dan: de combinatie met 2 teleconverters. Op f/11. Ik heb de opname ook op f/13 zonder dat dat in scherpte veel verschil uitmaakt. Uitgaande van f/2.8 + 2 stops verlies (voor de 2x TC) en nog 1 stop verlies (voor de 1.4x) en 1 stop diafragmeren maakt f/11. Het extra detail is prettig, maar de scherpte is twijfelachtig. Een nog kleiner diafragma leverde geen extra scherpte op (ik heb tot f/22 geprobeerd). 

D600/Full Frame/FX 

De Nikon D600 is een Full Frame camera waardoor de totale focale lengte een factor 1.5x (de crop factor) minder is dan bij de D300s. Daar staat echter tegenover dat de sensor 2 keer zoveel pixels telt, waardoor het vergelijk op 100% eerlijk is. 

Nikon D600 + 300 mm f/2.8 @ f/2.8 (geen teleconverter)
 efl = 300 mm

Nikon D600 + 300 mm f/2.8 @ f/5.6 1.4x TC
 efl = 420 mm

Deze combinatie zou op f/4 scherp moeten zijn, maar de foto is niet goed gelukt. 

Nikon D600 + 300 mm f/2.8 @ f/8 2x TC
 efl = 600 mm

Nikon D600 + 300 mm f/2.8 @ f/13 1.4x + 2x TC
 efl = 840 mm

De opname zou scherp geweest kunnen zijn bij f/11, maar ook die foto is niet goed gelukt. Op f/13 wel. En deze opname lijkt iets scherper dan de opname op de D300s.

Conclusie

Teleconverter stacking kán wel, maar de resultaten zijn niet best. Zelfs vanaf statief, met afstandbediening in een rustige huiskamer, had ik een aantal pogingen nodig om een redelijk resultaat te krijgen. Een betere oplossing is om 1 teleconverter te gebruiken en meer te croppen. 

De beste oplossing blijft dichter bij het onderwerp komen! 

Tenslotte kan ik nog melden dat de AF bleef werken als ik 2 teleconverters gebruikte, maar bij de D300s alleen in het middelste scherpstelpunt. Ook was er flink wat neiging tot hunten. De D600 deed dit een stuk beter, maar dat AF-systeem is dan ook een stop gevoeliger.

De EXIF-data kwam niet meer goed door. De achterste TC (de 1.4x) werd niet meer meegenomen in de data.

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug