woensdag 28 oktober 2015

Landschapsfotografie: een introductie

Landschapsfotografie lijkt een rustige tak van sport en het lijkt ook eenvoudig: geen snel bewegende of wegvliegende onderwerpen, alle tijd om in te stellen en scherp te stellen. Maar het blijkt lastiger dan gedacht.

Benodigdheden:

  1. Camera met hoge resolutie
  2. Geschikt objectief
  3. Statief
  4. Filters
Camera:
Hoe hoger de  resolutie op de camera, des te meer detail kan er worden vastgelegd. Dit is de vorm van fotografie waarbij meer megapixels ook echt zinvol is. Een groot dynamisch bereik is ook wenselijk, iets dat vooral bij full frame camera's aanwezig is. De camera hoeft niet veel beelden per seconde te kunnen maken of tot torenhoge iso-waarden nog goed te werken.

Objectief:
Veel objectieven zijn geschikt voor landschapsfotografie. Er wordt bijvoorbeeld veel gewerkt met ultragroothoeklenzen, zoals een 16-35mm. Maar niet iedereen zoekt de grootst mogelijke beeldhoek, dus ook bijvoorbeeld een 24-70mm lens wordt veel gebruikt, net als een 70-200 voor die gevallen waarbij een detail vastgelegd moet worden, of gewoon een ander soort beeld wenselijk is. 
Een groot maximaal diafragma, zoals f/2.8, is niet belangrijk, evenmin als een rappe autofocus.

Statief:
Een stevig statief helpt enorm om betere kwaliteit beelden te maken. Door de manier van werken (zie verderop) zullen vaak de sluitertijden iets langer worden en dan helpt een statief trillingen te voorkomen. Naast stevig is het makkelijk als het statief ook vlak bij de grond gebruikt kan worden. Het statief hoeft niet licht van gewicht te zijn, maar dit helpt wel om er de hele dag mee rond te lopen.

Filters:
Voor het bereiken van creatieve effecten en het in balans brengen van de verschillende delen van het beeld worden filters ingezet. Polarisatie en grijsverloopfilters zijn het meest voorkomend. In latere artikelen zal ik hier nog uitgebreid op terug komen.

Bovenstaande is de uitgebreide variant. Natuurlijk is het ook zonder statief en filters mogelijk om leuke landschapsfoto's te maken. Ook met een smartphone zal het vaak lukken om een heel fatsoenlijke foto van een landschap te maken.

Compositie:

De compositie bepaald eigenlijk voor een groot deel of een landschapsfoto geslaagd is. Er zijn meer elementen die meespelen, zoals het licht en of er al dan niet interessante bewolking in de lucht is. Maar als een landschap er prachtig uitziet, dan wordt de foto daarvan niet automatisch ook mooi. Er moet bijvoorbeeld rekening met een bepaalde gelaagdheid in het beeld: over het algemeen wordt een beeld mooier als er iets in de voorgrond aanwezig is, daarachter een tweede laag en tenslotte in de achtergrond nog een laag. Dit geeft diepte aan het beeld.

TIP: breng diepte aan in het beeld
Nikon D600 + 16-35mm f/4-objectief @19mm + polarisatiefilter + 2stops ND grad.filter.
f/8, iso 400 en 1/100e sec. Uit de hand gemaakt.

Er dient rekening gehouden te worden waar deze elementen zich bevinden. Het element op de voorgrond bij voorkeur rechtsonder. De horizon liefst niet midden door het beeld, dat is wat saai, op 1/3e of 2/3e is het spannender. Over wat prettig is en goed werkt zijn vele boeken geschreven. Uiteindelijk is het aan de fotograaf wat hij/zij wil overbrengen.

Werkwijze:

Er zijn verschillende manieren om tot een optimale landschapsfoto te komen. Ik zal hier beschrijven wat ik bij voorkeur zou doen.
  • Veel rondlopen en mooie gebieden ontdekken. 
  • Een keer teruggaan met camera en ter plaatse op zoek naar de mooiste composities en doorkijkjes. Opletten rond welk tijdstip de zon waar staat zodat van het mooiste licht (zonsopkomst en -ondergang) gebruikgemaakt kan worden. 
  • Het weerbericht in de gaten houden (zware bewolking en neerslag kunnen roet in het eten gooien) en dan op het juiste moment naar de juiste plaats teruggaan voor het ultieme shot. 
Dit is lang niet altijd realiseerbaar. Bijvoorbeeld op een rondreis is er vaak een minuut om dat spectaculaire uitzicht te vereeuwigen, mooi of lelijk licht. Als er weinig tijd is of geen kans op een herhaald bezoek, dan hangt alles af van de vaardigheden van de fotograaf en een portie geluk.

Het zal hoe dan ook neerkomen op het bepalen wat de mooiste compositie oplevert. Hiervoor raad ik aan om het landschap vanuit verschillende hoeken te benaderen, loop hiervoor rustig rond. Een meter meer naar links of rechts kan veel schelen. En een iets hoger of lager standpunt ook. Bedenk hoeveel er in de achtergrond meegenomen moet worden en dus wat voor brandpuntsafstand wenselijk is, en daarmee welke lens. Het gebruikte diafragma zal veelal klein zijn, f/8 of f/11, waardoor er veel scherptediepte optreedt. De ingestelde iso-waarde zal laag zijn, meestal 100 of 200. Ten gevolge van deze vorige twee punten zal de sluitertijd niet heel kort zijn. Hier komt de zin van het gebruiken van een statief om de hoek kijken. Als dan ook nog filters gebruikt worden, dan neemt de noodzaak van een statief snel toe. Mocht een statief onverhoopt niet voorhanden zijn, dan zal de iso-waarden omhoog moeten om dit op te lossen. Hiermee wordt een beetje ingeleverd op dynamisch bereik en er wordt mogelijk ruis geïntroduceerd, hoewel dit met moderne camera's meevalt. Tot iso 800 kan nu eigenlijk altijd wel, maar als het niet hoeft, dan liever niet!
Scherpstellen zal meestal handmatig gebeuren om zeker te zijn dat de scherpte op het juiste punt ligt. In het geval van een (ultra)groothoeklens en een klein diafragma (f/11) zal de opname vaak van voor tot achter scherp zijn. Afdrukken bij voorkeur met een afstandsbediening, of de zelfontspanner. Of voor de echte fanatiekeling: afstandsbediening en mirror-up mode gebruiken om elke trilling uit te sluiten. Het is een type fotografie waar het mogelijk is om de tijd te nemen om het perfect te doen.
Wat rest is oefenen, heel veel oefenen.

Toch is er een groot verschil met veel andere vormen van fotografie: dit heeft iets rustgevends. Vaak is het een kwestie van op rustige momenten op zoek gaan naar de mooiste beelden, apparatuur instellen, compositie bepalen, wachten op het juiste moment, en afdrukken. En voor de zekerheid nog een paar keer extra. Persoonlijk kan ik echt genieten van mooie uitzichten, 's ochtends voor dag en dauw in de natuur. Die foto is bijna bijzaak geworden.
Normaal gesproken mislukken er bijna geen foto's. Daar is ook geen reden voor. Het zijn hooguit variaties waarbij achteraf wordt beoordeeld wat het beste werkt. Als ik voor landschapsfotografie ga maak ik hooguit enige tientallen foto's. Bij sommige andere vormen zijn het er al snel honderden, waarvan er veel de prullenbak in kunnen.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug





zondag 18 oktober 2015

Smartphone, compactcamera, bridgecamera, systeemcamera, spiegelreflex en middenformaat camera

Begin 2012 heb ik een artikel geschreven over de diverse types camera die er toen in omloop waren, de verschillen daartussen en voor wie welk type camera volgens mij geschikt is.
Dit artikel wordt veel gelezen en ik krijg regelmatig reacties en vragen. Blijkbaar is dit iets waar veel mensen mee worstelen. Het loont daarom de moeite om het nu, oktober 2015 te herschrijven naar de huidige situatie, want er zijn een aantal zaken sterk gewijzigd in de tussentijd!

Ik onderscheid de volgende categorieën camera's:
  1. Smartphone
  2. Tablet
  3. Compactcamera
  4. Bridgecamera
  5. Compacte Systeemcamera (CSC)/Mirrorless
  6. Spiegelreflex (DSLR)
  7. Middenformaat camera
Ik zal deze soorten beoordelen op de volgende criteria:
  1. Prijs
  2. Kwaliteit: het gaat om beeldkwaliteit die de camera levert onder verschillende omstandigheden.
  3. Mogelijkheden: dit is de moeilijkste om te beoordelen. Het gaat om de mogelijkheid om van objectief te wisselen, om veel zaken op de camera in te stellen en om er accessoires bij te kopen.
  4. Formaat: hiermee bedoel ik de fysieke afmeting van een camerabody met lens, maar ook het gewicht.
Hieronder een tabel met scores van alle soorten camera's op alle 4 relevante onderdelen. Een hogere score is beter:
Cameratypes met scores op verschillende criteria

Smartphone:

De smartphone is nieuw in het overzicht, hoewel ik er al ooit een artikel aan geweid heb. De kosten voor een smartphone-camera zijn feitelijk nihil omdat het primaire deel de telefoon is. Het is wel zo dat meer en meer mensen foto's maken dankzij juist deze altijd bereikbare camera. En hoewel de sensorafmetingen erg klein zijn wordt de kwaliteit steeds beter, vooral in omstandigheden met voldoende licht. Er zijn inmiddels fabrikanten die wat meer instelmogelijkheden bieden en zelfs in raw fotograferen kan op beperkte schaal, bijvoorbeeld met de LG G4. De vraag is of de smartphonefotograaf daarop zit te wachten, maar de gevorderde fotograaf heeft ook een smartphone én Photoshop en die wordt er wel degelijk vrolijk van. Ook zijn er nu opzetlenzen verkrijgbaar om optisch te kunnen zoomen of juist meer in groothoek te kunnen werken.
Smartphone met additionele telelens voor 8x zoom

Tablet:

De tablet scoort gelijk aan de smartphone, maar is een stuk groter en zal daarom ook niet altijd onder handbereik zijn.

Compactcamera:

De compactcamera is een uitstervende soort, een markt die bijna geheel door de smartphone is overgenomen. En hoewel de camerasensor van een compactcamera groter is dan die van een smartphone, er ook modellen met behoorlijke kwaliteitslenzen zijn en er meer accessoires en dergelijke verkrijgbaar zijn zal dit marktsegment het in toenemende mate moeilijk krijgen.

Ik maak een uitzondering voor de compactcamera van hoge kwaliteit, met een wat grotere sensor en vaak een prime lens, zoals de Canon G15, Nikon Coolpix A en Sony RX 100. Deze modellen kunnen ook in raw werken, zijn lichtsterker, hebben een beter autofocus systeem, etc. Fatsoenlijke maar wel degelijk compacte camera's. Deze subcategorie is gewoonweg veel beter dan wat de smartphone camera's (tot nu toe) te bieden hebben en dat geeft ze bestaansrecht.
Canon G15
Op foto de Canon G15, met een lichtsterk objectief (f/1.8-2.8) over een beperkt zoombereik. Verkrijgbaar voor rond de 350€, waarvoor ook een goedkope DSLR te koop is, maar dit is een stuk compacter. Ideaal voor concerten waar een DSLR niet mag.

Bridgecamera:

De bridgecamera slaat een brug tussen de compactcamera en de spiegelreflex, vandaar de naam. Eigenlijk zijn het compactcamera's met een extreme zoomlens. De mogelijkheden zijn vaak behoorlijk uitgebreid, maar de sensor is vrij klein wat de kwaliteit nekt. Bovendien zijn de lenzen niet verwisselbaar. Met het enorme zoombereik van dit type camera is dat ook amper nodig, maar bijvoorbeeld een lichtsterke prime monteren behoort niet tot de mogelijkheden.
Typische bridgecamera met 60x optische zoom

Systeemcamera (CSC)/Mirrorless:

De (compacte) systeemcamera is hard in opkomst. Waar ik begin 2012 nog kon beweren dat de kwaliteit van een spiegelreflex beter is, geldt dat inmiddels niet meer. Zeker niet nu fabrikant Sony de 7R II en de 7S II heeft uitgebracht. Deze zijn voorzien van full frame sensoren van de laatste generatie en zoveel softwarematige gimmicks dat ze de DSLR's op veel punten voorbijstreven. Ik heb de Sony A7RII mogen proberen en ik was zeer onder de indruk.

Deze groep camera's bevat echter ook de Micro Four Thirds groep (Panasonic/Olympus), met een cropfactor van 2. Ook het Nikon1-platform (met een cropfactor van 2,7) valt hieronder.

De indeling dient verfijnd te worden. Al deze CSC's hebben verwisselbare lenzen en missen een spiegel voor de sensor, maar verder verschillen ze aanzienlijk. Belangrijkste onderscheid wordt veroorzaakt door de grootte van de sensor: als deze groter is is de kwaliteit hoger maar ook de prijs. De lenzen die dan gebruikt dienen te worden zijn ook groter, zwaarder en duurder.

Spiegelreflex (DSLR):

Good old DSLR. In 1934 ontwikkelde Kodak 35mm film, een standaard die we nu Full Frame noemen. Al bijna 100 jaar zijn camera's en de daarbij behorende lenzen geoptimaliseerd om een beeld van 24 bij 36mm te leveren, eerst (analoog) op een filmrolletje, later op een sensor (digitaal).
Bij de introductie van de eerste digitale spiegelreflexcamera's bleek het onbetaalbaar om de sensor zo groot te maken, dus is deze een aantal jaar kleiner gebleven. Vaak 1,5x (Nikon) of 1,6x (Canon), het zogenaamde APS-formaat.

Verschillende sensorformaten
Inmiddels is dat niet meer nodig en zijn Full Frame DSLR's populairder dan ooit. Zeker na de introductie van de D600 van Nikon en de 6D van Canon die het product betaalbaar maakten. Hiermee kan ook weer gebruik gemaakt worden van al bijna 100 jaar ontwikkeling op het gebied van objectieven.
De APS-sensor is ongeveer half zo groot als de Full Frame sensor en daarmee kan ook een objectief half zo zwaar gemaakt worden bij dezelfde brandpuntsafstand.

Middenformaat

Full Frame vinden we tegenwoordig heel wat, maar er bestaat ook nog groter, het zogenaamde Middenformaat.
Hasselblad H4D-40

Middenformaat wordt met name in fotostudio's gebruikt bij fashion shoots. Hier worden in extreme resoluties (60-200MP) op de twee-keer-zo-groot-als-Full-Frame-sensor opnames gemaakt die heel groot afgedrukt moeten worden, bijvoorbeeld op billboards. Door het enorme oppervlak van de sensor blijft deze kwaliteit voorlopig ongeëvenaard door de DSLR.
Omdat de sensor zoveel groter is moet echter de rest ook groter. Een vergelijkbare brandpuntsafstand op een middenformaatcamera zal twee keer zo groot/zwaar zijn. En omdat dit een beperkte markt is, zijn de prijzen torenhoog. Een dergelijke camera kost rond de 50.000€. Nu de DSLR's steeds hogere resoluties krijgen en dat steeds beter doen komt dit segment steeds verder onder druk.
Omdat deze systemen zo groot en zwaar zijn en er minder objectieven voor te krijgen zijn heb ik dit minder gescoord dan de DSLR op mogelijkheden.

In het analoge tijdperk waren er camera's met een nog veel groter filmoppervlak, het zogenaamde grootbeeld. In het digitale tijdperk is dit verdwenen.

Over een paar jaar ziet dit overzicht er ongetwijfeld weer anders uit. Ik verwacht dat de smartphones nog wel wat beter worden. De compactcamera komt steeds verder onder druk, maar dankzij de enorme zoom zal de bridgecamera nog wel even bestaan. Systeemcamera's zullen steeds belangrijker worden, ten koste van de DSLR. Middenformaat zal langzaam verdwijnen.

Hopelijk heb ik met dit geüpdatete overzicht wat meer duidelijkheid geschapen.
Bedankt voor het lezen.

Robert van Brug


zaterdag 17 oktober 2015

2015 Update Nikon objectieven

Twee jaar geleden heb ik een lang artikel geschreven waarin ik bijna elke gangbare Nikon lens bespreek. Sindsdien krijg ik met enige regelmaat vragen van lezers wat ik hen aanraad om aan te schaffen en ik help mensen daar graag mee.

Maar Nikon heeft niet stilgezeten, er zijn een behoorlijk aantal nieuwe objectieven geïntroduceerd de afgelopen paar jaar, waardoor het overzicht met aan te raden objectieven er nu iets anders uitziet:

Soort lens
Cropfactor (DX) lens
Full Frame (FX) lens

Handige ultrazoom
18-200 mm f/3.5-5.6 ED VR II
28-300 mm f/3.5-5.6 ED VR
Nog extremere ultrazoom
18-300 mm f/3.5-5.6 ED VR
-
Lichtsterke standaardlens
35 mm f/1.8G
50 mm f/1.4G
Lichtsterke lichte telelens
-
85 mm f/1.8
Betaalbare Telezoom
55-300 mm  f/4.5-5.6 ED VR
70-300 mm f/4.5-5.6 G IF ED VR
Superzoom

80-400 f/4.5-5.6 ED VR
Supertelezoom

200-500 f/5.6E ED VR
Hoogwaardige Ultratelezoom
-
200-400 mm f/4 VR
Hoogwaardige groothoekzoom
12-24mm f/4
14-24 mm f/2.8
Goede groothoekzoom
10-24 mm f/3.5-4.5G
16-35mm f/4
Hoogwaardige standaardzoom
17-55 mm f/2.8
24-70 mm f/2.8
Hoogwaardige telezoom
-
70-200 mm f/2.8
Macro
85 mm Micro
105 mm Micro f/2.8 VR
Fisheye
10.5 mm
16 mm f/2.8
Hoogwaardige prime telelens
-
300 mm f/2.8 ED VR II
400 mm f/2.8E
500 mm f/4E FL ED VR
600 mm f/4E FL ED VR
800 mm f/5.6E FL ED VR
Goede prime telelens
-
300 mm f/4 PF VR
Tilt & Shift (PC)
-
24 mm PC-E f/3.5D ED
Defocus Control
-
135 mm DC f/2

De in het geel gearceerde lenzen zijn ten opzichte van twee jaar geleden gewijzigd. Hier een korte toelichting op een aantal wijzigingen in deze lijst en wat overwegingen:

  • 80-400mm. Deze 2e versie is veel beter dan de eerste: de auto focus is beter (wat het grootste probleem met de oude was) en de lens heeft nano chrystal coating. Een interessante optie, met een zoomfactor van 5 (400/80). Nadeel aan deze lens is zowel het gewicht als de prijs. Voor iets minder zoombereik/kwaliteit maar heel veel minder geld en gewicht is de 70-300 toch de meer voor de hand liggende keuze.
  • 200-500mm. Deze lens heeft meer telebereik dan de 80-400, maar mist veel aan de onderkant doordat hij bij 200mm pas begint. Maar omdat veel fotografen de 70-200mm lens toch aanschaffen is dit een perfecte aanvulling. En het echt goede nieuws is de prijs, ongeveer 800€ lager dan de 80-400.
  • De 200-400mm f/4 heeft er daarmee 2 serieuze concurrenten bijgekregen. De veel hogere prijs heeft me doen twijfelen of ik hem van de lijst zou halen, maar het blijft de enige telezoom met een f/4 lichtsterkte, wat net het verschil kan maken. Bovendien zijn de bouw- en beeldkwaliteit nog steeds fantastisch. Maar voor bijna 5800€ is dit een andere klasse dan de vorige twee lenzen. Wel vraag ik me af of f/4 bij de steeds betere ruisprestaties van de moderne camera's, zeker de full frames, nog wel zoveel toevoegt.
  • Twee jaar geleden had ik niet veel groothoekobjectieven in de lijst opgenomen. Nieuwe categorie in dit overzicht is de goede (maar niet idioot dure) groothoekzoom. De 16-35mm voor full frame en de 10-24 voor crop zijn hier goede keuzes.
  • In de categorie supertelelenzen zijn de 400, 500 en 600 mm inmiddels van een electronisch diafragma voorzien en bovendien van fluoriet en elektronisch diafragma. Beeldkwaliteit gaat hierdoor nog verder omhoog en het gewicht omlaag wat bij deze kanonnen toe te juichen is. Helaas schiet de prijs ook door het dak: op dit moment kost de nieuwe 500mm f/4 bijna 4000€ meer dan de oude. Ik heb hier moeite mee omdat de oude lenzen fantastisch waren en voor de zeer enthousiaste amateur nog binnen bereik. Dat wordt steeds moeilijker. 
  • 300mm f/4. Hier ben ik wél zeer enthousiast over. Door gebruik van Fresnel elementen is deze 300mm ongeveer de helft lichter dan zijn voorganger. Dat is een revolutie. Dat dit objectief daarmee ook duurder is geworden vind ik begrijpelijk en het is niet uit de hand gelopen. 
Voor de overige lenzen verwijs ik graag nogmaals naar het artikel van 2013.

Wat opvalt in die nieuwe overzicht is de toename in de superzooms. Waar eerst de oude/trage 80-400 of de professionele 200-400 de dienst uitmaakten, is er nu een verbeterde 80-400 en daarnaast een helemaal nieuwe 200-500. De 70-300 maakt het beeld nog minder overzichtelijk.
Dit overzicht belicht alleen lenzen van merk Nikon, maar ik ga daar nu vanaf wijken met de volgende ook interessante objectieven:
  • Tamron 150-600mm f/5-6.3. Voor rond de 1050€ een interessant aanbod. Meer zoombereik dan de 200-500 voor minder geld bij een heel fatsoenlijke beeldkwaliteit. Hiermee komt het telezoombereik weer binnen bereik van de enthousiaste amateur. 
  • Sigma 150-600mm f/5-6.3 Contemporary. Voor ongeveer hetzelfde bedrag (1150€) biedt Sigma een op basis van de specs zeer vergelijkbare lens aan. Prima, meer aanbod is goed voor de consument.
  • Sigma 15-600mm f/5-6.3 Sport. Deze lens is optisch identiek aan de vorige, maar van betere bouwkwaliteit. Dit kost dan ook extra, rond de 1900€. De fotograaf die weet dat hij dit objectief redelijk intensief gaat gebruiken, en onder dan vooral onder lastige omstandigheden zoals regen, doet er goed aan voor dit model te gaan. 
En daar mee is het druk geworden in een segment waar een paar jaar geleden nauwelijks aanbod was. Natuurfotografie wint aan populariteit en dat doet dit marktsegment groeien. 

Bedankt voor het lezen, als hier nog vragen over zijn dan stel ze gerust.

Robert van Brug


zondag 11 oktober 2015

Voetbal: PSV-Ajax (vrouwen)

Ik zal er maar eerlijk voor uitkomen: ik heb niet zoveel met voetbal. Nooit zelf beoefend en ik zou niet weten hoe het er in de competitie aan toegaat op dit moment. Maar voetbal is wel topsport, zelfs de meest mondiale sport die er is. Dat fotografisch vastleggen leek me een leuke uitdaging en omdat er voor mij als Eindhovenaar een dergelijke club om de hoek zit kon het niet moeilijk te regelen zijn. Fout, wel dus. Het is aan allerhande regels gebonden. De vereiste accreditatie is een akkoord van de club/organiserende instantie om als persvertegenwoordiger aanwezig te zijn. Dit biedt ook voordelen: toegang tot perstribune, persruimte, het veld net voor en na de wedstrijd en natuurlijk plaatsen pal langs het veld, nog voor de eerste rij op de tribune. Om accreditatie te krijgen is het nodig om een NSP-nummer te hebben, welke kan verkregen worden via de NVJ, de Nederlandse Vereniging voor Jounalisten. En die stellen ook weer eisen, zoals een betaald lidmaatschap bij de NVJ, inschrijving bij de Kamer van Koophandel en ze willen weten wie de opdrachtgevers zijn. Daarmee is het een ontoegankelijk geheel. Het gaat wat ver om uit hobbyisme dat allemaal te gaan regelen, áls het al lukt.

Navraag bij PSV leerde mij dat ik welkom was om foto's te maken van wedstrijden van Jong PSV én het vrouwenteam. Omdat het mij niet veel uitmaakte en het vrouwenteam op korte termijn de topper tegen Ajax zou afwerken heb ik dat aangevraagd en ik was welkom.

fotografen in afwachting van wat komen gaat
Fotografen krijgen een groen hesje uitgereikt voorzien van de tekst "FOTO" en een nummer. Ik had 18. De al aanwezige collega's, die voor een deel hier dus hun boterham mee verdienen, accepteerden mijn aanwezigheid, maar echt veel onderlinge communicatie was er niet. Men is er allemaal met hetzelfde doel, nl. het maken van zo mooi mogelijke foto's en je bent elkaars concurrent.

#5 van PSV, Kika van Es, tijdens de warming-up
Ik was er ruim van tevoren, zodat ik een goed plekje kon zoeken en de camera-instellingen tijdens de warming-up kon uittesten. Het werd al snel echt donker en de omstandigheden waren op zijn zachtst gezegd uitdagend. Er is uiteraard veldverlichting, maar daarmee is het geen fotostudio. Ik ging twijfelen of het mogelijk zou zijn om actiefoto's te maken.

Richting het einde van de warming-up stroomde de tribunes lekker vol op De Herdgang, het trainingscomplex van PSV. Fijn voor de sfeer maar ook voor de foto's: alleen maar lege tribunes is ook geen fijne achtergrond.

PSV-dames vlak voor aanvang van de wedstrijd
Het ging allemaal officieel, maar mijn onwetendheid op het gebied van voetbal nekte me een paar keer. Ik werd verrast en miste daardoor wat fotomomenten. Bovenstaande foto van het elftal ging nog goed, van een afstandje, maar daar heb je een telelens voor.

Ajax elftalfoto
Hier zo'n bijna gemist moment: de elftallen poseren keurig voor de aanwezige fotografen. Ik was echter niet zo alert om me te realiseren dat ik daar bijhoor. Hardlopend het veld op en snel met een andere fotograaf meegeschoten. Kijken ze allemaal niet in mijn lens, maar het is beter dan niets.

Ajax heeft nog een teammommentje vlak voor de aftrap

Dit zijn allemaal vaste nummers, waarbij het handig is als je erop bent ingesteld. De overige aanwezige fotografen hebben het nodige aan telelenzen bij zich: 400mm f/2.8, 100-400mm heb ik gespot en veel 300 mm f/2.8 die ik zelf had meegenomen. Fijn die bevestiging dat het materiaal blijkbaar gangbaar is bij deze tak van fotografie. De anderen hadden zonder uitzondering ook allemaal een 70-200 f/2.8 bij zich voor foto's op kortere afstand en ook dat had ik ook bij me. Maar daarnaast bleek en 24-70 f/2.8 gebruikelijk voor dit soort vaste momenten en die had ik niet bij me. En met een 70-200 moet je behoorlijk afstand nemen om er een heel elftal op te krijgen.

Panoramaopname van het hele veld
Ik had wel, specifiek voor wat afwijkende foto's, een 16-35mm-lens meegenomen. Bovenstaande foto is van vlak voor de wedstrijd, toen er nog wat licht in de lucht zat. Deze had het ook voor de teamfoto's vooraf kunnen doen, maar ik heb er niet op tijd aan gedacht.

Uittrap op kunstgras, de rubberkorrels vliegen je om de oren
Het veld bleek van kunstgras, maar dat lijkt niet op een tennisbaan. Er ligt geen zand op maar een soort rubberkorrels. Hierop is het mogelijk slidings te maken, wat op een tennisbaan niet aan te raden is.

Ik merkte dat vanaf de aftrap de fotografen uitwaaierden over het veld, maar vooral naar de hoeken van het veld. Er moet dus gekozen worden welke ploeg goed in beeld gebracht gaat worden. Welk team is beter? En pal achter de 16-meter is verboden terrein. Het schijnt pijnlijk te zijn als je een bal op volle snelheid op je lens krijgt. En slecht voor het materiaal is het ook. Dus tussen de cornervlag en de 16-meterlijn vind je fotografen op een kluitje. Eigenwijs als ik ben ben ik eerst langs de zijlijn gebleven, dan kan ik andere foto's maken dan de rest.

Blessure bij #19 Jesslyn Kuypers
En al na een paar minuten, pas voor mijn neus een blessure. En niet denken dat het zielig is, maar foto's maken van dit lijden, want daar kwam ik voor. Een paar minuten later liep ze weer als een kievit, terwijl het hier toch een stervende zwaan was. Maar nu genoeg vergelijkingen met vogels.

Uittrap door PSV-keepster Angela Christ
Demarrage langs de zijlijn waar uw fotograaf van dienst goed stond opgesteld
Zo heb ik het grootste deel van de eerste helft langs de zijlijn gestaan. Stand bij rust: 0-0. 45 Minuten lang behoorlijk strijd, maar het ontbrandde niet echt, geen grote kansen. In de rust bleek er ook een programma te zijn: wat kleine voetbalmeisjes mochten penalty's nemen. Hoort niet bij de wedstrijd, maar te schattig om geen foto van te maken:
Zelden een penalty met meer overtuiging zien nemen
En geloof het of niet, maar veel schoten troffen doel:
Keeper #99, Phoxy, is behoorlijk geslepen, maar dat pak zat toch echt in de weg
En wel heel makkelijk dat een groen hesje het mogelijk maakt om bovenop de actie te gaan staan. Terwijl de trotse moeders het met een mobieltje van achter de boarding probeerden. Kansloos.

Na rust viel het mij op dat er meer fotografen achter het PSV-doel waren dan achter het Ajax-doel. Reden is de verwachting dat Ajax de sterkere partij is, dus meer kans op acties richting/voor het PSV-doel. Ik heb me maar bij deze meerderheid aangesloten. Het blijft een gok natuurlijk. Als er iets interessants gebeurd voor het doel aan de overkant, dan is dat wel 100 meter ver weg.

Goal!
Op voorhand had ik bedacht dat het mooi zou zijn om een doelpunt vast te leggen. Maar dat is wel veel gevraagd, want er wordt niet veel gescoord in voetbal en het kan dus ook aan de overkant van het veld zijn. Maar het voorgevoel van de schare fotografen bleek juist: Ajax kwam op voorsprong en zowaar: ik had er beeld van! Niet ragscherp, maar voor een eerste keer ben ik tevreden.

Hoekschop (in "mijn" hoek) door Ajax' #10 Desiree van Lunteren

En weer een actie richting PSV-doel waarbij de verdediging de handen vol heeft
Prachtige lob over de keeper: 0-2 voor Ajax
 Deze is technisch nog wat minder dan het vorige doelpunt, maar ik ben ook met deze blij.
En soms probeer je als fotograaf gewoon een mooi plaatje te schieten
 PSV had de handen erg vol, en na de 0-2 leek de wedstrijd gespeeld.
En het werd nog erger: 0-3
Een aanval door het midden, er gebeurde in luttele seconden heel veel, spelers vielen, oerkreten vlogen over het veld en uit de chaos ging de bal toch langs de keeper. Deze opname laat voor mij dat hele verhaal zien en voor de verandering kan het er technisch ook nog mee door.

Blijdschap bij de Ajax-vrouwen na de 0-3, de winst is binnen
Sport = emotie, en dat vastleggen was zeker een doel. Een gepijnigde uitdrukking bij pijn hoort daarbij, maar naar blijdschap gaat mijn voorkeur uit. En de 0-3 werd uitgebreid gevierd. Let ook op de hangende schouders van PSV's #6 Maran van Erp, de lichaamstaal zegt alles.

De 0-3 werd 8 minuten voor tijd gemaakt. De Ajax-dames die het vieren maak ik snel wat foto's van: tak-tak-tak-kloenk. Kloenk is een geluid dat ik mijn camera niet eerder heb horen maken. Het display gaf de verontrustende melding "ERR" knipperend weer en hij deed niets meer. Ondertussen wordt er een wedstrijd gespeeld en ik kan geen foto's maken, wat is waar ik voor gekomen ben. Ik heb in allerijl van alles geprobeerd: accu eruit en er weer in, geheugenkaarten hetzelfde, lens eraf en er weer op. Maar het hielp niet. Enige optie: door met de backup-camera: mijn oude trouwe Nikon D90. Maar boven de 400 ISO staat die behoorlijk stijf van de ruis. En ik schoot beelden op ISO 1600, soms 2000, 2500 of 3200. Maar het is niet anders, dus uitsluitend ISO1600 en diafragma f/2.8, sluitertijd op 1/400e en thuis maar zien of het lukt.

En het resultaat bleek mee te vallen, onder andere de volgende beelden heb ik nog kunnen maken:
Richting het einde van de wedstrijd slaat de vermoeidheid toch toe

Ajax test de PSV-verdediging nogmaals

En nog meer druk op de Eindhovensen
Al die moeite was voor niets. Vlak voor tijd wist PSV in ieder geval de eer te redden en 1-3 te maken. Leuk om te zien, maar aan de verkeerde kant van het veld voor mij. PSV ging nog in de achtervolging, maar ook 2 minuten blessuretijd was niet voldoende. 1-3 Was de einduitslag.

Vreugde en verdriet bij deze eindstand
Wat volgde waren weer wat standaard fotomomenten: felicitaties, troosten, op de foto met fans, interviews op het veld. Hele drommen fans (opvallend veel meisjes tussen 16 en 25 jaar) die een handtekening van hun idool wilden. Of nog beter: een selfie samen met dat idool. Het is ook logisch eigenlijk: op het veld stonden 8 speelsters van de Oranje Leeuwinnen (van PSV: Angela Christ, Maran van Erp en Daniëlle van de Donk en van Ajax: Merel van Dongen, Petra Hogewoning, Anouk Hoogendijk, Desiree van Lunteren en Tessel Middag). Deze dames verdienen alle respect voor hun prestaties, het is met recht topsport. En dat met een jaarlijkse begroting van 250.000€ voor PSV-vrouwen. Daar komt bij de mannen Lionel Messi minder dan 2 dagen (!) voor in actie. Geef mij dan dit maar.

Over apparatuur:
Alle foto's gemaakt met een Nikon D600 in combinatie met een 300mm f/2.8 en een 70-200mm f/2.8. Vooral deze laatste bleek voor acties die niet te ver weg zijn ideaal. De 300mm is gewoon minder handig, maar wel ideaal op iets grotere afstand en de focus is sneller.
Ideaal zou zijn twee body's, 1 met een flinke telelens (300 of 400 mm f/2.8) en 1 met een wat korter model (70-200). Veraf beginnen met de grote lens en wisselen als de actie dichterbij komt. De standaardmomenten aan het begin van dit artikel tackelen met een 24-70. Die beelden zijn allemaal vrij statisch, dus daar volstaat een lagere ISO ook.
Om veel geslaagde actiefoto's te kunnen maken zijn camera's met een hoge burstrate ideaal. Een Nikon D4S of Canon 1D-X zijn met respectievelijk 12 en 15 beelden per seconde geweldig voor dit werk en hun ruisprestaties passen daar bij. Ik moest het nu met 5,5 beelden per seconde doen, maar dat maakt de uitdaging alleen maar groter.
De beelden uit mijn oude D90 lijken hier prima, maar dat zijn ze niet. Als ik die op een groot scherm in alle detail goed bekijk dan zie ik bakken met ruis. Maar na verkleining en de donkere partijen nog wat donkerder te hebben gemaakt zijn de beelden wel bruikbaar, het valt niet tegen.

Instellingen: 
Alle foto's diafragma f/2.8, ISO 1600 (soms hoger, tot 3200). Sluitertijd meestal 1/400e of 1/500e seconde. Ik had gehoopt een sluitertijd van 1/1000e seconde te kunnen halen, maar er was gewoon niet genoeg licht. Ik heb ervoor gekozen om de ISO niet naar krankzinnige waarden op te schroeven, dan maar wat mislukte foto's. En met panning (meetrekken met de bewegingsrichting) lukt het toch vaak om een geslaagde opname te krijgen.

Handig:
Een monopod ter ondersteuning. Een krukje om op te zitten. Een aantal van de pro's had een fotokoffer waar ze ook op konden zitten. Warme kleding waarmee anderhalf uur stilzitten geen probleem is.

En de camera:
Die is inmiddels onderweg naar Nikon. Het spiegelmechanisme werkte niet goed meer. Hopelijk valt het mee. Het is in ieder geval vreemd dat het gebeurd omdat dit mechanisme zeker 150,000 opnames mee moet gaan en ik heb er pas 45,000 gemaakt. Maar ik wacht af, wordt vervolgd.