donderdag 31 januari 2013

Ruistest Full Frame versus Crop Camera

Recentelijk heb ik een nieuwe camera aangeschaft: een Nikon D600, een full frame camera.
Full Frame camera's hebben een aantal voordelen ten opzichte van crop camera's. Een van de belangrijkste redenen voor mij om zo'n camera te willen aanschaffen zit in de ruisprestaties.

De eerste test die ik heb uitgevoerd was dan ook het testen van deze ruisprestaties ten opzichte van de 'oude' Nikon D90. Hiermee kon ik op ISO 200 tot 400 ruisarm werken, daar boven was de ruis zichtbaar. In testjes op internet kwam ik tegen dat tot ISO 1600 de ruis geen probleem is en zelfs daarboven is het bruikbaar, maar dan moet er wel ruisreductie in de nabewerking toegepast worden.
ISO 1600 in plaats van 400, dat scheelt 2 volle stops, dat zou mooi zijn!

Tijd voor een test! Opzet:
Vanaf statief, met afstandsbediening. Alle opnames gemaakt met een 105 mm f/2.8 macrolens op f/4. ISO instelling per volle stop verhoogd, dit had ook per 1/3 of 1/2 gekund.
Begonnen met de D600 op een afstand van ongeveer 1 meter en alle benodigde opnamen gemaakt. Vervolgens de camera verwisseld voor de D90. Deze heeft alleen een crop factor waardoor de beeldhoek veel kleiner wordt. Statief naar achteren gezet zodat de beeldhoek zoveel mogelijk gelijk bleef.

Ter illustratie: dit is het basismateriaal:
Foto gemaakt met Nikon D600 + 105 mm f/2.8 Macro
f/4, 1/15e seconde, ISO 400

De ruis valt te verwachten in de donkere partijen. De gebruikte crops uit dit beeld zijn dan ook met zwart om zo de problemen wat op te zoeken.

In de nabewerking zijn alle 17 gemaakte foto's in batch exact gelijk bewerkt. Er is daarin geen enkele vorm van ruisonderdrukking gebruikt! Wat ik hier toon is dan ook het ergst mogelijke resultaat.

ISO 50 (Lo1)


De D600 heeft met Lo1 de mogelijkheid om tot ISO 50 te komen, maar dit is niet vergelijkbaar met de D90 die deze mogelijkheid niet heeft.

ISO 100


De D90 begint pas bij ISO 200, maar met Lo1 is ISO 100 bereikbaar. De D600 heeft echt ISO 100 als begin van het ISO-bereik. Beide opnames zijn prima.

ISO 200

Ook hier zijn beide helften prima.

ISO 400

Hier lijkt de D600 wat scherper, maar de D90 is ook nog goed.

ISO 800

Het beeld van de D90 is nog bruikbaar, maar ruis wordt behoorlijk zichtbaar. De D600 heeft nog nergens last van.

ISO 1600


Op ISO 1600 toont de D90 duidelijk ruis, geen twijfel meer. De D600 is nog opvallend ruisvrij.

ISO 3200

D90-helft is niet meer om aan te zien met bakken ruis, de D600 toont nu wel ruis maar het is nog een zeer bruikbaar beeld, ik ben echt onder de indruk.

ISO 6400

Het ISO-bereik van de D90 houdt bij 3200 op, maar met Hi1 is ISO 6400 haalbaar. Het beeld is ronduit slecht, bij de D600 valt het mee.

ISO 12800

Hier moet de D90 niet thuis geven en ook voor de D600 is dit een hoge ISO waarde, Hi1. Duidelijk zichtbare ruis, maar nog niet heel storend, hoe goed zou dit weg te poetsen zijn met ruisonderdrukking?

ISO 25600

Op Hi2 (ISO 25600) is het beeld dat de D600 levert vreselijk. Maar beter veel ruis dan geen foto.

De verschillen zijn aanzienlijk en mijn verwachtingen komen zo te zien uit: tot ISO 1600 is straffeloos bruikbaar op de D600:

De rechterkant van dit beeld is minimaal zo goed als de linkerhelft, dus mogelijk is het verschil tussen deze twee camera's waar 3 jaar tussenzit zelfs meer dan 2 stops.

En dat is nog niet alles. Bij gelijke kijkhoek komt het onderwerp even groot op de sensor terecht van de beide camera's, dat klopt helemaal. Maar de D600 heeft 24,3 megapixel waar de D90 slechts 12,3 megapixel heeft. De opnamen hierboven zijn allemaal gemanipuleerd om het vergelijk mogelijk te maken, want de D600 levert 2 keer zoveel detail als de D90. En dat bij een betere ruisprestatie. 

Hoe ziet het beeld eruit als er ruisonderdrukking toegepast wordt?
ISO6400 met ruisonderdrukking

Ik ben echt verbaasd hoe goed dit is. Natuurlijk gaat er detail verloren door het toepassen van ruisonderdrukking, maar dit is wel degelijk een bruikbare opname op ISO 6400. En dat is mijn eerste. En dit is nog steeds een detail van een veel grotere opname.

Vooruit, een opname uit het dagelijks leven dan. Mijn jongste dochter Iris was aan het Wii'en vandaag en dat ging heel goed. Ik vond haar zo leuk enthousiast dat ik er een foto van wilde maken. Maar met dat grauwe weer, zou dat wel wat worden? Toch maar flitsen? O nee, nieuwe camera!

Nikon D600 + 80-200 mm f/2.8D @ 80 mm f/4.
ISO 1600, 1/200e seconde, uit de hand.

En geen ruisonderdrukking! Ik denk dat ik nog heel veel plezier ga beleven aan de D600.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug




woensdag 30 januari 2013

Diffractie

Een objectief is met het diafragma helemaal open (kleinste f-getal) niet op zijn scherpst. Er kan scherpte gewonnen worden door te 'diafragmeren', dat wil zeggen het diafragma te verkleinen (hoger f-getal). Maar boven een bepaalde waarde, vaak f/8 of f/11, loopt de scherpte weer terug. Dit heet diffractie.

TEST

De volgende foto's zijn alle gemaakt vanaf statief met afstandbediening met een Nikon D600 voorzien van 105 mm f/2.8 macrolens op ISO 400. Van boven naar onder heb ik een steeds kleiner diafragma gekozen (groter f-getal).

Vanzelfsprekend heeft het dichtknijpen van het diafragma ook gevolgen voor de sluitertijd en de scherptediepte, maar die laat ik hier buiten beschouwing.

Opstelling

Het onderwerp is een lens die op mijn aanrecht staat:


Er komt wat daglicht van voor en van boven en TL-licht van rechtsboven. Het geselecteerde scherpstelpunt, waar de opname optimaal scherp zou moeten zjn, was op het getal 70 gepositioneerd. Alle opnames zijn in batch verwerkt in Photoshop met exact dezelfde instellingen. Vervolgens zijn er uitsneden gemaakt van een detail om de scherpte goed te kunnen beoordelen.

Resultaten

F/3


1/25e sec.

Ik had met f/2.8 willen beginnen, maar afhankelijk van de onderwerpsafstand kan de macrolens dat soms niet aan. In dit geval (onderwerp op ca. 1 meter) was het grootst mogelijke diafragma f/3.

De rechterkant, bijvoorbeeld het cijfer 35 is niet scherp hier. Dit ligt aan de zeer beperkte scherptediepte bij dit grote diafragma. Dat moet steeds beter worden als het diafragma geknepen gaat worden.

F/4

1/5e sec.
35 is al scherper.

F/5.6

1/8e sec.
35 is nog beter scherp.

F/8

1/4e sec.

F/11

1/2e sec.

F/16

1 sec.

F/22

2 sec.
Hier vind ik voor het eerst goed zichtbaar dat diffractie optreedt. Het getal 70 dat midden in het scherpstelpunt lag is iets minder scherp hier. Het is niet slecht, maar wel zichtbaar.

F/32

4 sec.

Hier is het effect nog wat sterker waarneembaar. Ook lijkt de opname wat doffer te zijn geworden.

Diffractie en ook onscherpte bij een maximaal geopend diafragma zijn hier zichtbaar. De verschillen zijn echter niet heel groot wat te danken is aan de kwaliteit van het objectief. Macrolenzen staan erom bekend optisch zeer goed te zijn en dat is hier zichtbaar. Optimale prestatie is er in dit geval van f/4 tot f/16. De meeste 'normale' lenzen presteren over een minder groot diafragmabereik. Bij weinig licht zou ik echter met een gerust hart het diafragma helemaal openzetten. 
Dit is bij iedere lens weer anders, maar een aantal zaken geldt altijd:
  • Diafragma maximaal geopend resulteert in onscherpte. Vuistregel is om 1 stop het diafragma te knijpen (in dit voorbeeld van f/2.8 naar f/4).
  • De meeste lenzen bereiken hun maximale scherpte bij f/8 - f/11.
  • Daarboven treedt diffractie op. Nog kleinere diafragma's zijn niet aan te raden.
Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

zaterdag 26 januari 2013

Foto's herbewerken

Ik was een foto van een paar jaar geleden aan het zoeken toen mij opviel dat ik inmiddels op een andere manier foto's maak. Niet alleen de apparatuur is deels anders, ik kies ook andere instellingen. Vaker de M-stand, altijd RAW, nabewerken in Photoshop in plaats van in Capture NX2 van Nikon.

Het viel me ook op dat ik foto's nu anders zou bewerken dan een paar jaar geleden. Ik heb een paar foto's beetgepakt waar ik destijds lyrisch over was. En die ik nu nog steeds heel mooi vindt. Vervolgens heb ik de RAW-file genomen en ben opnieuw begonnen.

Alle foto's zijn gemaakt in Zambia met een Nikon D90 + 70-300 mm f/4.5-5.6 objectief.

Oorspronkelijke bewerking:


Herbewerking:

Minder detail dan de oorspronkelijke bewerking, maar de vogel staat er nu helemaal op terwijl eerst een stuk staart miste.

Oorspronkelijke bewerking:
Herbewerking:

Hele kleine crop (5% v/h totale beeld ongeveer). Nu zou ik waarschijnlijk denken dat hij te ver weg zit voor een goede foto, toen was ik blij dat ik 'm had. Vooral het verschil in cameraprofiel (landscape) maakt hier het verschil. Hier twijfel ik tussen de oorspronkelijke bewerking en de herbewerking, maar herbewerken hoeft natuurlijk niet per se een beter resultaat op te leveren.

Oorspronkelijke bewerking:

Herbewerking:

Deze vind ik veel beter geslaagd dan de oude. Veel scherper!

Ik merk dat ik andere uitsneden maak als een paar jaar geleden. Voor een deel zal dat smaak zijn, maar mij viel op dat ik me nu meer aan compositieregels probeer te houden, zoals de regel van derden.
Een tweede verschil is dat ik nu minder verscherp, maar ook geen ruisonderdrukking toepas. Hoeft ook niet want deze foto's zijn allemaal op ISO 200 gemaakt, dus er is geen zichtbare ruis. Een klein verschil is dat in de RAW-converter van Adobe ik nu een nieuwere versie kan gebruiken (2012) en dat levert als het goed is een beter beeld op. Het verschil is zichtbaar t.o.v. de 2010 versie in ieder geval.

Conclusie:
Pak de oude foto's nog een keer opnieuw beet en leef je er opnieuw op uit. Het kan zijn dat een redelijke plaat toen plotseling een topper wordt. Door nieuwere/andere software of door betere bewerkingsvaardigheden.

Have fun!

Robert van Brug

dinsdag 8 januari 2013

Bijzondere Nikon objectieven

Objectieven/lenzen zijn er in vele soorten en maten. Neem ik de extremen in het huidige aanbod dan zit alles tussen 14 mm en 800 mm, en in lichtsterkte/diafragma vanaf f/1.4. Er zijn in het verleden echter lenzen gefabriceerd die wat aparter zijn. De meeste van deze uitzonderlijke staaltjes vakmanschap zijn niet of nauwelijks verkrijgbaar. Alleen op veilingen, soms op e-Bay. En neem dan veel geld mee, heel veel. Maar, kijken mag!

Nikkor 300 mm f/2 ED-IF

441 stuks van geproduceerd, inclusief het prototype, tussen 1983 en 1985.
Samen met de Nikon TC-201 werkt dit objectief als een 600 mm f/4, naar verluidt zelfs scherper dan de 600 mm f/4-lens zelf! Maar op 300 mm is dit monster onovertroffen.
Gewicht: 7.5 kg!

Heel bijzonder, maar in 2004 heeft Nikon op verzoek er nog 20 geproduceerd, om de eenvoudige reden dat er vraag is naar een dergelijke lens en er niets op de markt was/is, dat in de buurt komt.

supersnelle 300 mm lens Nikon

Hier afgebeeld is een gedeeltelijk witte versie, maar sommige zijn grijs. 
Ze zijn allemaal herkenbaar aan dit plaatje:



58 mm f/1.2 NOCT-Nikkor

Een speciaal voor nachtfotografie ontworpen lens. Een van de grote problemen 's nachts is 'coma flare'. Deze lelijke vertekening in het beeld treedt op als het gebrek aan licht opgelost wordt door het diafragma helemaal open te zetten. Vooral rond lichtbronnen is het zichtbaar. Deze lens is speciaal ontworpen om dat probleem op te lossen en kan dus helemaal open prima gebruikt worden.

Foto geleend van Ken Rockwell.

Rond de 3000 dollar werd deze lens de laatste jaren tweedehands te koop aangeboden, veel meer dan wat hij ooit gekost heeft. Wel vraag, geen aanbod. Nikon lijkt dit opgepikt te hebben en er is recent een patent ingediend voor een 58 mm f/1.2 door Nikon. Zou er dan binnenkort een opvolger komen? Wordt die nog beter dan deze legende?

F/0.95 of beter?

Zo'n f/1.2 lens voor nachtfotografie is super, maar wat als het niet genoeg is? Voor zover ik heb kunnen achterhalen heeft Nikon ooit een prototype van een lens met f/1 gemaakt. Deze is daarmee even lichtsterk als het menselijk oog. Deze is nooit op de markt verschenen. Canon heeft wel een f/1 lens, de 50 mm f/1.0L. Maar dat is niet de snelste lens die verkrijgbaar is, dat is deze:

Leica Noctilux-M 50mm f/0.95 objectief.

Omdat het diafragma groter is dan f/1 (lager f-getal) is het hiermee mogelijk een in het donker te kijken: de camera neemt in donkere situaties meer waar dan het oog. Maar denk vooral aan het maken van geslaagde foto's in bijna donkere omstandigheden, zoals bijvoorbeeld bij kaarslicht. Of voor artistieke doeleinden een krankzinnig beperkte scherptediepte.

Het is echter niet de snelste lens ooit, dat is deze:

Zeiss Planar 50mm f/0.7

Jawel, f/0.7! Deze custom-built lens is door Stanley Kubrick gebruikt om de film Barry Lyndon mee op te nemen. Hij is 4* sneller/lichtsterker dan een f/1.4 lens, wat normaal gezien het snelst verkrijgbare is.

Nikon 6mm f/2.8 Fisheye 

Geproduceerd tussen 1969 en 1978, zijn er hiervan slechts 200 gemaakt, inclusief prototypes.
Deze lens geeft met 220 graden een kijkhoek die daarna nooit meer geëvenaard is door een ander objectief. Het beeld gaat door tot schuin achter de lens aan beide kanten. 

Nikon 6 mm f/2.8 Fisheye
Dit is het meest dichtbij 'ogen in je achterhoofd hebben' als je maar kunt komen.

Nikon 1200-1700 mm f/5.6-8 P IF-ED


Tussen 1988 en 1998 heeft Nikon slechts 15 van deze monsters verkocht. Ze werkten uitstekend, maar waren zeer duur en erg onhandig:

2000 mm

Nikon heeft voor andere doeleinden ooit een 2000 mm (brandspuntsafstand van 2 meter!) lens op de markt gebracht, met een diafragma f/11. Gefixeerd, want het is eigenlijk geen lens zoals de andere, maar een spiegel, met de werking als een telescoop.

Nikkon 2000 mm f/11

Dit soort spiegellenzen zijn veel eenvoudiger te maken dan normale objectieven. Toch is dit monster redelijk zeldzaam. 500 mm spiegellenzen zijn wel relatief goedkoop te vinden, maar ik zou die alleen gebruiken voor niet bewegende onderwerpen.

Nikon 105 mm UV-lens

Dit is een lens voor een specifieke doelgroep. Wie wil er met UltraViolet licht werken?
PF10545MF-UV
Nikon 105 mm UV lens

Dit objectief is speciaal ontworpen voor toepassingen met UV en IR (Infra Rood) licht. Denk aan politiediensten die het in kunnen zetten bij speciale opsporingsmethoden (CSI), maar heeft ook chemische en biomedische toepassingen. Daarnaast zijn er enthousiastelingen die de artistieke mogelijkheden hiervan inzien. Gemaakt vanaf 1984, update in 2005 en nog steeds te koop. Niet bij de lokale fotozaak.

Bedankt voor het lezen.

Robert van Brug

zondag 6 januari 2013

Supertelelens of teleconverter?

Het lijkt logisch voor bezitters van spiegelreflexcamera's: een andere vorm van fotograferen vraagt soms om een andere lens. Maar als die andere vorm vraagt om extreme telelenzen, van 400, 500 of zelfs 600 mm, dan komen er ook andere overwegingen om de hoek kijken. En er is een alternatief, namelijk de teleconverter. Het is bijvoorbeeld mogelijk om in plaats van een 400 mm f/2.8 een 70-200 f/2.8 te gebruiken in combinatie met een 2x teleconverter, die reikt uiteindelijk ook tot 400 mm. Onderstaande tabel (gebaseerd op Nikon apparatuur) geeft een overzicht van de verschillen tussen deze twee mogelijkheden en ik heb er voor de volledigheid nog een alternatief bijgevoegd:


400 mm f/2.8
70-200 mm f/2.8
+ 2x teleconverter
80-400 mm f/4.5-5.6
Brandpunt
400 mm (vast)
140-400 mm (zoom)
80-400 mm (zoom)
Lichtsterkte
f/2.8
f/8*
f/4.5-5.6
Formaat
Zeer groot
Kleiner
Kleiner 
Kosten
€ 7545
€  2218 (= 1789 + 529)
€ 1409
Gewicht
4620 gr.
1870 gr. (= 1540+330gr)
1340 gr.
Scherpte
Prima
Goed
Redelijk
Kortste scherpstelafstand
2.9 m
1.4 m**
2.3m
* het diafragma van f/8 is geknepen. Feitelijk is het f/5.6 maar dan is de combinatie niet optimaal scherp, op f/8 is dit wel het geval.
** de minimale scherpstelafstand wordt niet beïnvloed door een teleconverter.

Ik had graag de resultaten van een test tussen deze lenzen hier geplaatst, maar ik heb ze niet in mijn bezit dus dat lukt helaas niet. Gelukkig hebben anderen deze test al uitgevoerd voor me en er zijn her en der op internet voldoende foto's te vinden van deze lenzen. Ik kan dus wel komen tot een paar

Conclusies:
een prime (lens met vaste brandpuntsafstand) is veel groter, zwaarder, en duurder, heeft een minder goede minimale scherpstelafstand en is minder flexibel. De zoomlens kan mee gezoomd worden (...), maar kan natuurlijk ook zonder teleconverter gebruikt worden, dus eigenlijk is de flexibiliteit nóg veel hoger!
Daar tegenover staat dat een prime scherpere beelden oplevert en 8* (3 stops) sneller is. Is bijvoorbeeld vogelfotografie je hobby, koop dan de grootste lens die je kunt betalen. Wil je maar heel af en toe wat meer bereik, koop dan een teleconverter.

De 80-400 lens lijkt een prima tussenoplossing: sneller dan de 70-200 met TC (f/5.6 om f/8), is significant voordeliger en lichter. Scherpstelafstand zit tussen de andere twee alternatieven in. Het probleem bij deze lens zit in de kwaliteit: hij is gewoon niet zo goed. De optische scherpte is voldoende, maar de autofocus is dramatisch traag. Er er kan geen teleconverter op. Canon heeft een beter alternatief hiervoor, de 100-400 mm telezoom waarbij de autofocus wel fatsoenlijk zijn werk doet. Werk aan de winkel voor Nikon dus en er zijn dan ook geruchten dat deze lens vervangen zal gaan worden.

Een paar kanttekeningen hierbij:
  • In de tabel ga ik uit van een 2x teleconverter. Dat is de meest extreme versie die goed werkt. De 1.4x en de 1.7x zijn minder extreem, minder duur, minder zwaar, lichtsterker en ook iets scherper dan de 2x. Voor optimale flexibiliteit is een set teleconverters ideaal. Ook voor macrofotografie bijvoorbeeld. 
  • Wat te doen als het benodigde bereik meer is dan 400 mm? Dan is er geen zinvolle vergelijking te maken zoals hierboven. De enige zoomlens die verder gaat dan de 70-200 is een 200-400 f/4, maar die is ook zeer groot, duur, zwaar enzovoort. 
  • Bij sommige vormen van fotografie is het bereik nooit genoeg. Dan is de oplossing een zo groot mogelijke telelens (500 of 600 mm f/4) in combinatie met, jawel, een teleconverter. Vooral de 1.4x teleconverters zijn hier populair.
  • Er is nog een serieuze optie voor de sporadische gebruikers van supertelelenzen en dat is huur. Voor 45 € per dag huur je bij Pixto een 500 mm f/4. En voor 15 € huur je er een 2x-teleconverter bij. 
  • De 400 mm f/2.8 en de 600 mm f/4 lenzen zijn bijna niet mee te nemen in de handbagage in het vliegtuig, ze zijn te groot en te zwaar. Dat maakt de 500 mm f/4 meer geschikt.
Zelf gebruik ik een 300 mm f/2.8, vaak in combinatie met een 2x teleconverter. Dit levert een heel mooi bereik op met een goede scherpte. Heb ik iets minder bereik nodig of meer snelheid, dan heb ik nog een 1.4 teleconverter. En zonder teleconverter kan uiteraard ook. Deze ene lens levert 600, 420 en 300 mm op als mogelijkheden.

Bedankt voor het lezen en graag tot een volgende keer,

Robert van Brug