Tilt&Shift-objectieven: review PC Nikon 19mm f/4E

Na mijn artikelen die meer in het algemeen gingen over Tilt & Shift objectieven ga ik het in dit artikel specifiek over 1 objectief hebben, de PC Nikkor 19mm f/4E ED.

De klassieke 'gouden' Nikon doos waar de lens in geleverd wordt

Zoals in één van de eerder artikelen aangehaald is dit een specialistisch instrument. Dat uit zich in de kwaliteit maar ook in de prijs: €3959 per stuk. De vraag is of het dat waard is.

Laat ik beginnen met Tilt&Shift lenzen in het algemeen: die zijn er niet veel. Per type vatting zijn er slechts een aantal, zo weinig dat ik een overzicht geef:

Nikon:

• Nikon 19mm f/4E
• Nikon 24mm f/3.5D
• Samyang 24mm f/3.5
• Nikon 45mm f/2.8D
• Nikon 85mm f/2.8D micro

Canon:

• Canon 17mm f/4L
• Samyang 24mm f/3.5
• Canon 45mm f/2.8
• Canon 50mm f/2.8L macro
• Canon 90mm f/2.8L macro
• Canon 135mm f/4L macro

Sony A/Sony FE/MFT/Fuji X/Pentax/Samsung NX:

• Samyang 24mm f/3.5

Zoals te zien is er alleen voor Nikon en Canon een ruime keuze, bij de andere soorten vatting bent u aangewezen op de 24mm van Samyang. Van Kipon zijn er wel adapters te koop waarmee objectieven als tilt&shift of alleen als tilt-objectief kunnen dienen.

De keuze lijkt beperkt tot slechts 10 objectieven, los van oudere modellen van zowel Nikon als Canon. Deze zijn geen van alle voorzien van autofocus.
Er zijn verder wel verschillen onderling: lang niet alle objectieven zijn in staat om onafhankelijk van elkaar te kunnen tilten (kantelen) en shiften (verschuiven), de 19mm van Nikon kan dit wel.

Nikon 19mm in een flink gekantelde en verschoven positie

Als interieur-, archtectuur- en vastgoedfotografie de toepassing is, dan zijn er feitelijk 2 opties: de Canon 17mm en de Nikon 19mm. De keuze voor een van deze twee zal vooral bepaald worden door het merk camera waar de fotograaf al over beschikt. Zo beschouwt zijn het geen concurrenten van elkaar. 

Review Nikon 19mm f/4E

Waar de overige 3 Tilt&Shift-objectieven van Nikon rond 2008 op de markt kwamen is de 19mm veel recenter: leverbaar sinds voorjaar 2017. Voorzien van Nano Chrystal Coating, electronisch diafragma, gemaakt in Japan (alleen de toplenzen komen daar vandaan), met het fameuze gouden randje, voorzien van veel metalen delen en weinig plastic: alles wijst op topkwaliteit. De prijs ook, maar de professional die dit nodig heeft voor zijn of haar werk die zal het er voor over hebben.

Het zeer bolle voorste lenselement

Ik heb dit prachtige stukje optica een tijdje mogen lenen van Nikon Nederland en ik heb er uitvoerig tests mee uitgevoerd. Niet in een laboratorium, maar in de praktijk.

Tijdelijk heb ik de 19mm naast mijn trouwe 16-35mm f/4 gebruikt

Positief:

• De optische kwaliteit is fantastisch: scherp van rand tot rand, niet alleen in het midden. Dit geldt ook bij shiften en/of tilten. Ik ga jullie niet vermoeien met allerlei 100% uitvergrotingen van foto's, maar 2 asferische elementen en niet minder dan 3 ED (extra dispersion) elementen doen hun werk.
• Lensvertekening is nauwelijks aanwezig. Bij veel prime-objectieven is dit prima, hier ook. Voor architectuurfotografie is dat kritisch. Ik heb op internet wat gevonden over lensvertekening van dit objectief, maar heb dat zelf niet waargenomen.
• Niet of nauwelijks last van chromatische aberraties. 
• De Nano Chrystal Coat doet zijn werk prima
• Het geheel voelt degelijk aan. Veel metalen delen i.p.v. plastic. Bewegende delen gaan soepel maar zitten niet té losjes. 
• Shift en Tilt zijn behoorlijk ruim zodat ze ook goed bruikbaar zijn, dat is bij sommige andere versies minder goed geregeld. Maximale Shift is 12mm, maximale tilt 7.5 graden.
• De tilt-rotator heeft een aantal 'kliks' (op 30 en 60 graden) die helpen in de dagelijkse praktijk. Natuurlijk zijn 0 en 90 graden ook eenvoudig te vinden en gelukkig kan iedere andere positie ook worden gebruikt.

Negatief:

• Het voorste lenselement is enorm bol en steekt ver uit (zie foto's hierboven). Daarmee is het kwetsbaar voor beschadigingen door stoten. Ik begrijp dat dit door het ontwerp komt (de 17mm van Canon heeft het ook) maar een objectief van bijna €4000 kan wel enige bescherming gebruiken. Dit levert bovendien in de praktijk nadelen op: tijdens een opdracht begon het licht te motregenen en deze druppels kwamen ook op de lens. Bij de 16-35mm is deze door de zonnekap beschermt. Bij schuin opvallende zon kan dit ook zichtbaar worden (lens flare), ondanks de coating.
• Standaard is het niet mogelijk om filters te gebruiken door het hiervoor genoemde bolle frontelement. Dit is voor de landschapsfotografie een ramp. Gelukkig zijn er al partijen die een oplossing op de markt hebben gebracht, waaronder Lee.
• De draaiknoppen waarmee tilt en shift worden bedient zijn niet ergonomisch, maar puur functioneel. Persoonlijk vind ik ze niet lekker werken. Het lijkt erop dat hier nog nooit aandacht voor is geweest, maar ik heb het vermoeden dat dit beter kan. Overigens geldt dit voor alle verkrijgbare lenzen van dit type, bij alle merken, maar helaas dus ook voor deze.
• Wordt geleverd met een standaard zwart fluweelachtig zakje met trekkoord. Dat doet goedkoop aan, een mooi en tevens wat meer beschermend etui is hier op zijn plaats.
• De shift-rotator heeft geen 'kliks'. Aan de hand van de schaalverdeling of de verschuiving van het voorste deel van de lens moet een beetje worden gegokt of deze op neutraal/0 staat.
• De prijs, ik kan er niet omheen. De 17mm van Canon kost ruim €1600 minder dan deze Nikon 19mm. Het is een theoretisch vergelijk omdat ze niet uitwisselbaar zijn, maar het verschil is erg groot.

Een laatste observatie is dat bij een dergelijke groothoek lens de tiltfunctie wat ondergesneeuwd raakt: zelfs bij een groot diafragma is de scherptediepte al behoorlijk. Maar in voorkomende gevallen kan het natuurlijk gebruikt worden. Andersom geldt dat de shiftfunctie bij langere brandpuntsafstanden minder relevant wordt.

Conclusie: erg goed en erg duur.

• Een prachtig objectief, optisch uitmuntend.
• Prima bouwkwaliteit.
• Wat armoedige uitrusting (lenszakje).
• Onbeschermd frontelement.
• Niet ergonomisch (zoals al dit soort objectieven).
• Hoge prijs. 

Is het de hoge prijs waard?

Ja, indien het terugverdiend kan worden door meer geld voor opdrachten te vragen. Of om foto's te kunnen maken die zonder niet mogelijk zijn. En dan is er (van Nikon althans) geen alternatief.

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, januari 2018

Tilt & Shift objectieven - introductie en shiftfunctie uitgelegd

Bijna iedere fotograaf begint zijn of haar hobby met een instapcamera. Als de hobby bevalt neemt de behoefte aan betere apparatuur toe. Vaak komt er dan een spiegelreflexcamera, hoewel tegenwoordig ook de mirrorless camera's een goed alternatief zijn. Het prettige hiervan is dat er van objectief gewisseld kan worden. De vaak standaard geleverde 18-55mm kitlens op een cropsensor camera, of 24-85 o.i.d. op een full frame kunnen afgewisseld worden met iets anders. Al naar gelang de behoefte kan er een macrolens, een telelens, een groothoek of een primelens opgezet worden. Na enige tijd is de collectie compleet en heeft de fotograaf het idee er klaar voor te zijn: met de apparatuur kan alles, de enige beperking is de fotograaf zelf. En vaak klopt dit idee.

Maar niet altijd. Om dit uit te leggen ga ik naar iets wat een technische camera heet.

Korona Technische Camera

De meeste mensen kennen dit type camera uit films die zich voor 1950 afspelen. En dat klopt aardig: begin 20e eeuw is er druk geëxperimenteerd met 35mm film en vanaf 1932 is er een standaard 24x36mm film, de zgn. Leica-standaard. Het duurde een tijdje voordat de grote en logge camera's vervangen werden door de veel handzamere kleinbeeldcamera. De kwaliteit hiervan ging met sprongen vooruit en de grootbeeldcamera's verdwenen. Maar niet helemaal, ze worden namelijk nog steeds gebruikt.

Kijk maar eens goed naar bovenstaand plaatje: de lens is goed herkenbaar rechts en links is de cassette waar het negatief in moet. Daartussenin zit de balg, maar die zit in een bizarre hoek. Netjes zichtbaar op dit beeld is echter dat veel onderdelen verschoven konden worden. Zo is het rechterdeel omhoog geplaatst wat 'shift' wordt genoemd, en gedraaid om de horizontale as, wat 'swivel' heet. Als dat verdraaien om de verticale as gebeurd heet het 'tilt'. Bovendien kunnen de voor- en achterkant t.o.v. elkaar verschuiven wat vergelijkbaar is met zoomen op een moderne lens.

Op het in- of uitzoomen na, kan hier van alles mee wat met een moderne camera niet kan. Behalve met een Tilt&Shift objectief. En daar gaat dit artikel over: wat is het en waarvoor wordt het gebruikt?

Nikon D800E met PC Nikkor 19mm f/4E ED
Hier is zowel tilt als shift gebruikt, beide maximaal naar boven

Ik zal Tilt en Shift los van elkaar uitleggen, maar zoals hierboven al zichtbaar is kunnen deze twee ook gecombineerd worden.
Alle foto's die ik gebruik bij deze artikelen zijn gemaakt met de PC Nikkor 19mm f/4E ED.
Ik dank Nikon Nederland voor het aan mij uitlenen van dit objectief.

Shift functie

Voor het uitleggen van de Shift functie moet ik eerst de lichtcirkel behandelen. Alle objectieven zijn rond van vorm en toch zijn de foto's die we uiteindelijk maken nooit rond. Dit is uit praktische overwegingen: lenzen zijn beter rond te slijpen en film is makkelijker rond te maken. Ooit is voor 24 bij 36 mm (2:3) gekozen hoewel er ook andere verhoudingen zijn (4:5 bijvoorbeeld, of 1:1), maar nooit rond.

De lens creëert een cirkelvormig beeld richting de rechthoekige sensor

Een lens met een shiftfunctie heeft een veel grotere lichtcirkel waarbinnen geschoven kan worden. De bekendste toepassing is het fotograferen van hoge gebouwen. Zonder de shiftfunctie levert dit problemen op, een voorbeeld:

Philips hoofdkantoor aan het Amstelplein 3 in Amsterdam
22 verdiepingen hoog

De linker foto in dit voorbeeld is gemaakt door de camera omhoog te richten. Het effect dat hier goed zichtbaar is, is dat het gebouw achterover lijkt te vallen.
Op de middelste foto is dat effect in Photoshop Lightroom gecorrigeerd. Zoals is te zien verdwijnt daardoor wel informatie.
De rechterfoto is een uitsnede van de middelste. De foto is niets mis mee, maar er is rondom een boel informatie weggesneden. Wat nu als die ruimte er niet was geweest?

Dezelfde foto, nu met shift functie toegepast

Hier staat het gebouw netjes rechtop, de compositie bevat niet teveel voorgrond en de volledige resolutie van de sensor is gebruikt.

De werkwijze is als volgt:

1. plaats camera op statief
2. zet de camera waterpas zodat er geen vallende lijnen ontstaan
3. bepaal bij benadering de compositie. Het gebouw past niet in beeld, dus het kan nog niet exact
4. stel de belichting in in manual mode 
5. Stel scherp in liveview, ver ingezoomd op het scherm
6. pas de shift functie toe: draai het voorste deel van het objectief naar boven totdat het gebouw helemaal in beeld is en de compositie zoals gewenst
7. Maak een opname
8. Pas eventueel belichting aan

De lichtmeter kan van slag raken als de tilt- of de shiftfunctie gebruikt wordt, vandaar dat er zo gewerkt moet worden. 

Naarmate gebouwen hoger worden, of de fotograaf er dichterbij staat, wordt de perspectiefvertekening groter. Als de correctie in Photoshop gemaakt wordt levert dit dan een steeds smaller eindresultaat op met steeds minder pixels.

Rembrandt Tower
Amstelplein 1 - Amsterdam
35 verdiepingen hoog

De Rembrandt Tower is op korte afstand zonder een tilt-shiftlens niet goed te fotograferen en vanaf grotere afstand staan er altijd andere gebouwen bij op wat misschien niet de bedoeling is.

Panorama

Er is voor de shiftfunctie nog een interessante toepassing: een panorama maken. En waarbij normaal gesproken bij een panorama de camera altijd gedraaid wordt, blijft deze nu stilstaan en wordt alleen de lens verschoven. Dit kan zowel horizontaal als verticaal, maar ook diagonaal onder iedere gewenste hoek.

Een voorbeeld:

Horizontaal panorama m.b.v. shiftfunctie
Eindhoven, Strijp-S

Het totale beeld is even ver van de sensor verwijderd doordat de camera niet gedraaid is. Bij een regulier panorama gebeurd dat wel, wat verschillen in scherpte kan veroorzaken waardoor het resultaat minder goed kan worden.

Zoals gezegd kan het verschuiven of shiften horizontaal, verticaal en diagonaal. Deze effecten kunnen ook gecombineerd worden:

Panorama samengesteld uit 7 foto's

Ik heb hiervoor dezelfde drie foto's als bij het vorige voorbeeld gebruikt, aangevuld met een foto aan de onderkant, aan de bovenkant, schuin links naar boven en schuin rechts naar boven, onder een andere hoek. Het resultaat is ruim 120 megapixel groot en dan heb ik links- en rechtsonder nog niet eens meegenomen. Het begint al aardig op een (licht)cirkel te lijken en daarmee kom ik netjes terug op het begin van dit artikel.

Het zal inmiddels door de voorbeelden duidelijk zijn geworden: voor architectuurfotografie is dit type objectief onmisbaar. Dat geldt voor de shiftfunctie, maar ook voor de tiltfunctie.

Het volgende artikel zal de tiltfunctie uitleggen. 

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, 2 januari 2018.

Lofzang op een objectief

Mijn fotografie kwam goed van de grond toen ik de kans kreeg om in Afrika op safari te gaan. De onderwerpen bevinden zich toch vaak net wat verder weg waardoor de aanschaf van een telelens voor de hand lag. In eerste instantie werd dit een Nikon 70-300 f/4.5-5.6. Een goede lens, zeker voor het geld, maar niet geweldig. In 2011 volgde de aanschaf van de Nikon AF-S 300mm f/2.8 ED VR II. Een lens uit de absolute topklasse van Nikon.

Op 4 oktober 2011 maakte ik hier een van mijn meest geliefde foto's mee:

Afrikaanse Zeearend - Haliaeetus vocifer
Nikon D90 met 300mm f/2.8
f/3.3, 1/3000e sec, iso 400, uit de hand vanuit bootje op Lake Malawi

Er zouden nog vele opnamen volgen waar ik erg blij mee was en nog steeds ben. Opnamen die met een mindere lens niet zo goed zouden zijn gelukt. Een paar voorbeelden:

20 maart 2015
Eekhoorn bij Boshut Clinge
Nikon D600 + 1.4x TC II + 300 mm f/2.8

10 oktober 2014
Leeuwin in South Luangwa National Park, Zambia
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

Een experiment om de maan zo groot mogelijk in beeld te krijgen:

4 februari 2014, vanuit de achtertuin
Nikon V1 + FT1 + 1.4TC II + 300mm f/2.8 (1134mm in totaal)

21 juli 2015
Juveniele Steltkluut in Portugal
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

3 mei 2012
Kerkuil in Parque Nacional de Doñana, Spanje
Nikon D300s + 2x TC III + 300mm f/2.8

3 januari 2016
Vanuit Hut 1 van Glenn Vermeersch
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

 En toen kwam de klad er in. Dat heeft een aantal oorzaken, maar feit is dat ik daarna het objectief niet meer gebruikt heb. Slechts één keer in een heel jaar, dat is zonde, daar is het te goed voor. Omdat ik niet voorzie dat ik de komende paar jaar veel meer op pad wil gaan met een telelens, heb ik het daarna in de verkoop gedaan. Het is maar een ding, maar toch was het lastig om er afscheid van te nemen. Ik heb zoveel mooie herinneringen die ik met deze lens heb weten vast te leggen. Een aantal geweldige momenten, waarbij de adrenaline door de bloedbaan wordt gepompt en tot volle tevredenheid geconstateerd wordt dat de autofocus zijn werk heeft gedaan en de camera-instellingen juist waren. Het is echter te kostbaar om niet of nauwelijks te gebruiken. 

Toen ik me realiseerde dat de lens zijn werk heeft gedaan en dat als ik er nogmaals van wil genieten dat ik dan altijd de foto's nog heb, toen kon ik het loslaten. En als ik nog een keer een dergelijke reis maak dan huur ik wel iets voor die gelegenheid.

Maar toch, vaarwel vriend. Veel plezier bij je nieuwe baasje.

en nu niet meer achterom kijken!
Foto door Wim Werrelman

Photokina 2016

Voor de eerste keer in mijn leven ben ik naar photokina geweest. Deze handelsbeurs op het gebied van fotografie en film is de grootste ter wereld met bezoekersaantallen rond de 160.000 mensen.

Het wordt tweejaarlijks gehouden in de koelnmesse. Vanuit mijn woonplaats Eindhoven is dat goed te doen, net iets verder weg dan Amsterdam.

Koelnmesse (noordingang)

Het is een beurs voor professionals. Fabrikanten, importeurs en professionals kunnen elkaar hier ontmoeten. Producten worden vaak net voor of tijdens photokina aangekondigd en vervolgens zijn deze dan ook voor het eerst hier te bewonderen en vaak ook uit te proberen. Ook dit jaar waren er weer een aantal belangrijke introducties te noteren. De pers, zowel schrijvend als filmend, maar ook bloggers en vloggers zijn massaal aanwezig om verslag te doen van het gebeuren. Op de stands van de grote merken is het een komen en gaan van filmploegen in alle vormen en maten.
Een belangrijk doel voor veel bezoekers is het leggen van nieuwe contacten en vernieuwen van bestaande. Netwerken dus.

Naast alle professionals komen vanuit noordwest Europa ook veel enthousiastelingen op de beurs af om serieus onderzoek te doen voor een aanstaande aanschaf om gewoon om te spelen met de nieuwste gadgets.

GoPro Karma

Op voorhand was ik erg geïnteresseerd geraakt in de Karma van GoPro. Dit is een geïntegreerde oplossing van handheld stabilizer én drone in één. En dat ook nog eens op een interessant prijspunt. Ik had alleen de aankondiging/product launch van GoPro gezien maar dit gaf de kans om het product zelf vast te houden. Meer details hierover in dit blog.

Een beurs voegt wel degelijk iets toe ten opzicht van alleen een filmpje. Ik heb met een productspecialist van GoPro zeker 20 minuten kunnen praten en al mijn vragen werden beantwoord. Zo weet ik nu dat er met toekomstige generaties rekening is gehouden in het ontwerp. En dat mijn eigen Hero4 precies even bruikbaar is als de Hero5. En hoe de beeldstabilisatie in Hero5 werkt. En zo voort.

Canon 5D mark IV

Ook al werk ik niet met Canon, als de marktleider zo'n belangrijke introductie doet dan wil ik daar best even naar kijken. Onmogelijk om goed te testen in korte tijd, maar ik had een paar lege geheugenkaartjes meegenomen zodat ik wat kon uitproberen. Ik moet zeggen dat dit erg goed aanvoelde en dat de paar foto's die ik had gemaakt er wel erg goed uitzagen.

Yuneec Breeze

Dit vond ik ook wel een leuk dingetje: de Yuneec Breeze. Een juist erg kleine, compacte en lichte drone die wel indrukwekkende beelden aflevert. Weegt slechts 385 gram, maar is voorzien van 4K-camera voor film en 13MP voor foto's. Het ziet er allemaal wat goedkoop en plastic uit, maar het lijkt te werken. En met opties als selfie, orbit, journey en follow-me is het behoorlijk compleet.
Door het lage gewicht is er geen ROC-light nodig, dus minder administratieve rompslomp.
Prijs €499.

Testing KeyMission360 footage
Gelukkig is alles draadloos tegenwoordig ;-)

Nikon heeft 15 jaar ná GoPro ook de actiecamera marktbetreden, met 3 producten tegelijk. Deze KeyMission familie bestaat uit modellen 80, 170 en 360, wat refereert aan de beeldhoek. De 80 is redelijk normaal, 170 is extreme groothoek en 360 is rondom. Deze laatste was ik het meest in geïnteresseerd omdat het mogelijk een zakelijk bruikbare oplossing is om snel en goed sferische panoramafoto's te maken. Mijn ervaringen tot nu toe zijn echter niet positief:

• het voelt goedkoop aan en zo ziet het er ook wel uit.
• de VR-demonstratie (zie foto hierboven) bestond uit slechte beelden: echt niets was scherp. 
• Ik heb geprobeerd zelf wat 360-graden video op te nemen op de stand en dat is gelukt, maar ik kan het niet goed afspelen.
• De app van Nikon om het apparaat te bedienen is nog niet beschikbaar. 
• Foto's in 360-graden zijn niet gelukt. Jammer, want daar ging het nou juist om. 

Nikon had verder weinig nieuws. Wel de D5 en de D500, maar die kende ik al. En de 105mm f/1.4 was er. Enorm bakbeest van een lens, waar prachtige resultaten mee behaald kunnen worden met een fijne scherpte, ook aan de rand, ook vol open en natuurlijk boterzachte bokeh. Maar wel erg duur: €2499.

Een volgende gadget die ik wel wilde bekijken was Exolens. Dit is een opzetlens voor de iPhone, gemaakt door Zeiss. Nou is Zeiss een topmerk die waanzinnig goed glas maakt, dus maar eens praten. Er zijn 3 modellen: 1 voor groothoek, 1 telelens en een macro. Het leek redelijk goed te werken, in ieder geval veel beter dan de setjes van een paar euro die her en der verkrijgbaar zijn. Een paar nadelen kan ik wel bedenken:

• Alleen voor iPhone. De duidelijk uit de USA afkomstige dame bij deze stand snapte niet dat iedereen in "Europe" maar bleef vragen naar andere merken. Nou, misschien omdat Apple in aantallen toestellen gemeten ~10% marktaandeel heeft. 90% v/d markt wordt dus genegeerd.
• Een opzetlens werkt goed, maar het resultaat wordt nooit beter dan de lens die al in de smartphone zit. Toegegeven: die zijn wel steeds beter, maar Zeiss-glas ervoor wordt het resultaat dus niet beter van. 

Voorgrond: Sigma 500mm f/4
Op de achtergrond het beest: Sigma 200-500mm f/2.8

Dit product geef ik zeker kans de komende jaren, mits de beeldkwaliteit goed is: de Sigma 500mm f/4 DG OS HSM. Sigma doet als voormalig B-merk weer een stapje om dat label kwijt te raken. Dit lijkt een prima objectief voor de fanatiek vogelaar/fotograaf. En voor €6499 is hij veel betaalbaarder dan de concurrent van Nikon (€10999) of Canon (€9799). Supertelelenzen van de grote jongens dreigen onbetaalbaar te worden en Sigma met Tamron grijpen die kans. Ook met andere objectieven trouwens, wat Sigma introduceert tegelijkertijd ook nog de 85mm f/1.4 ART en de 12-24mm f/4 ART. Prijzen nog onbekend, maar interessant is het zeker.

Op de Carl Zeiss stand heb ik nog even kunnen spelen met een Zeiss ZF.2 Otus 85mm f/1.4. Deze kost momenteel €4059, en dat voor 1 lensje. Zonder autofocus! 

Selfie-time!

Het stuk glas is indrukwekkend groot en zwaar. Bediening voelt geweldig: een erg lange slag voor zeer nauwkeurig handmatig scherpstellen. Dus ik wil een geheugenkaartje in de camera stopppen, kan dat niet, dichtgelijmd. Geen idee waarom, maar je mag er niet mee testen blijkbaar. 

#GoProBlackPanther

Dit soort dingen zijn nutteloos maar wel leuk als eyecatcher. Vooral als zo'n merk in staat is om zichzelf niet al te serieus te nemen door de nieuwe Hero5 camera op een speelgoedvariant te plakken op de stand:

model bij Panasonic Lumix stand

Wat ook altijd veel, voornamelijk mannelijke, aandacht trekt zijn modellen. Een aantal stands biedt een podium waar regelmatig een model op verschijnt zodat de nieuwe speeltjes ook ergens op getest kunnen worden. Er waren er niet heel veel en het werd nergens platvloers gelukkig.

Verder stonden er nog ontelbare leveranciers van accessoires. Of het nou statieven, tassen, geheugenkaarten, balhoofden, software en nog heel veel andere zaken, zoals diverse exposities. Het gaat veel te ver om alles te beschrijven. Als alles bekeken moet worden dan is voor photokina een week nodig. In een halve dag is mogelijk om heel veel te zien.

Alle foto's in dit artikel zijn gemaakt met mijn Samsung Galaxy S6 smartphone.

Bedankt voor het lezen en tot de volgende keer,

Robert van Brug

Nikon D5 en D500: eerste gedachten

Afgelopen nacht (5 Januari 2016) heeft Nikon op de Consumer Electronics Show in Las Vegas de D5 aangekondigd. Dat was geen verrassing omdat de ontwikkeling al bekend waren gemaakt. Bovendien introduceert Nikon met de regelmaat van de klok iedere 4 jaar een nieuw vlaggenschip en de D4 is in Januari 2012 aangekondigd. Ik laat de tussentijdse upgrade naar de D4s even buiten beschouwing.

Dit zijn mijn eerste gedachten over de D5. Niemand heeft deze camera's serieus kunnen testen. Die tests zullen er komen, maar tot die tijd kan er alleen gefilosofeerd worden op basis van specificaties.

Nikon D5

Nikon D5 voorzijde, copyright Nikon

Dit is een professionele machine, met name geschikt voor sportfotografen die hier hun boterham mee moeten verdienen. De verkoopadviesprijs zal op €6500,= liggen (introductieprijs € 7109,=), waarmee het voor de meeste amateurs geen overweging is. Het is zeker niet voor iedereen de meest geschikte camera. Los van de prijs is het de zwaarste Nikon ooit (1,4 kg). En de resolutie is met 20MP niet spectaculair; zelfs wat oudere (en goedkopere) camera's hebben een hogere resolutie. Ook is de ergonomie niet heel hoog, zoals bij alle professionele camera's. Ik weet niet waarom dat zo is, maar Nikon houdt vast aan een minder gebruikersvriendelijke interface op zijn professionele modellen.

Los van deze kritiek heeft Nikon de D5 volgestopt met een aantal redenen om deze camera voor een selecte groep gebruikers wel degelijk zeer interessant te maken. Deze zaken zijn:

• De sensor is uiteraard Full Frame en biedt nu onderdak aan 20,7 megapixels. Niet spectaculair veel, wel weer een stapje meer dan de 16 van de D4 of de 12 van de D3.
• Snelste camera ooit van Nikon. 12 beelden per seconde met behoud van Auto Exposure en Auto Focus (en 14 zonder AE/AF). Dat is sneller dan de D4s met 11 fps, de D4 met 10 en de D3/D3s met 9. Dat verschil is niet groot, maar het kan het verschil zijn tussen het winnende doelpunt in de WK-finale wel of niet registreren. 
• Bij die burstrate is het belangrijk dat de camera dat ook kan volhouden. Dat wil zeggen een flinke buffer, en dat zit prima: de buffer is 200 opnamen bij 14-bit uncrompessed RAW. De camera kan hiermee bijna 17 seconden op topsnelheid blijven werken voordat de buffer vol is. 
• Als de buffer vol is wordt de snelheid van de geheugenkaarten kritisch. Dat is hier ook dik in orde. Vreemd genoeg zal de D5 in twee varianten op de markt gebracht worden: met CF-kaarten en met het door verder niemand gebruikte XQD. Dit is sneller dan CF, maar CFast was logischer geweest.
• De processor is ook nieuw, het is nu een EXPEED5. Deze is kritisch om de datastroom (12 beelden per seconde van 20MP per stuk) aan te kunnen. 
• De Lichtmeter (RGB-sensor) is nieuw met 180k beeldpunten, een verdubbeling t.o.v. de D4s. Dit zijn zaken die moeilijk te vermarkten zijn, maar die wel het verschil maken bij deze camera. 
• 153 scherpstelpunten (waarvan 99 van het betere cross type, waarvan 15 die op f/8-objectieven nog functioneren), hoewel er maar 55 zelf geselecteerd kunnen worden. Dit kan als een tekortkoming gezien worden, maar het lijkt mij handiger dan door alle scherpstelpunten heen moeten.
• De autofocus kan bij zeer weinig licht contrast waarnemen, nl. bij -4 EV. Dit is een stevige verbetering t.o.v. de -2 EV van de D4s. Ideaal bij het vastleggen van sporters/dieren in omstandigheden met weinig licht.
• De Autofocus wordt nu door een eigen processor aangestuurd, wat tot hogere snelheid en precisie moet leiden.
• ISO is nu instelbaar tussen 100 en 102.400. Deze is echter uit te breiden naar 50 (Lo1) en 3.276.800 (Hi5). Ik kan me  niet voorstellen dat ISO 3 miljoen bruikbare beelden oplevert (bij de D4s was ISO 400-duizend niet bruikbaar), maar daar gaat het niet om. Het punt is dat de ruisprestaties met iedere generatie beter worden, en ik verwacht dat de D5 bij ISO 12800 nog vrijwel ruisvrije beelden maakt. Dit moeten we afwachten. De krankzinnige ISO-waarden van in de miljoenen kunnen wellicht toch een toepassing vinden op het gebied van beveiliging of spionage, of dieren in de nacht. Nachtkijkers zijn bijna overbodig op deze manier en de D5 laat de kleuren dan ook nog in tact.
• Video mogelijkheden zijn nu inclusief 4k (3840x2160 pixels). Wat ik een mooie mogelijkheid vind is dat er foto's gemaakt kunnen worden tijdens het filmen. Dit gebeurd in de resolutie van het filmen, dus in 3840x2160 in het geval van 4K en 1920x1080 bij HD.
• Update 7 januari 2016: er is bekend geworden dat er in 4K niet langer dan 3 minuten opgenomen kan worden. 3! Dat is belachelijk kort. Daarmee is het filmen in 4K niet meer serieus te nemen op deze camera. En er zijn al concurrenten die opnemen in 4K hebben geïntroduceerd met een normale tijdsduur. 
• Een verbeterd LCD-scherm aan de achterzijde. Deze heeft niet minder dan 2,3 miljoen pixels, een grote stap voorwaarts t.ov. de D4/D4s met 921k of de D810 met 1,2M. Meer verrassend dan meer beeldpunten is dat dit scherm een touchscreen is.
• Snapbridge. Dit is nieuw en maakt het mogelijk om via bluetooth en WiFi de camera te linken met andere apparaten. 
• En verder de gebruikelijke zaken voor Nikon's professionele body's: gebouwd als een tank, degelijk en betrouwbaar, afdichtingen tegen stof en vocht, sluiter getest tot 400.000 kliks, groot zoekerbeeld, sluitertijd tot 1/8000e sec., accuduur tot ruim 3700 opnamen op 1 lading, enz.

Nikon D5 achterzijde, copyright Nikon

Een nieuw vlaggenschip, een nieuwe mijlpaal voor Nikon. Het wachten is op de verwachte aankondiging van Canon met de 1D-X mark II, maar ik voorspel dat die hier in de buurt zal liggen.

Professionals die dit nodig hebben (sport, paparazzi, sommige vormen van wildlife) kunnen er met een gerust hart een bestellen. De restwaarde is aanzienlijk, zo wordt de 4 jaar oude D4 nu nog voor rond de 3000€ tweedehands te koop aangeboden.

Voor andere fotografen is de D800/810 een logischere keuze. Deze heeft niet het krachtige nieuwe AF-systeem en de snelheid ligt een stuk lager, maar met 36 megapixels is dit de beste keuze voor landschappen en studiowerk.

En natuurlijk zijn de D750 en D610 ook prima. De D5 zal echter voorlopig voor Nikon het beste van het beste zijn, en het is leuk om te kijken wat er mogelijk is. Maar het is voor de meesten niet haalbaar.

Of toch wel?

Tegelijk met de D5 introduceerde Nikon namelijk de D500. Een crop (DX) variant van de D5.

Nikon D500

Nikon D500, copyright Nikon

Dit was een volslagen verrassing. Nikon heeft een prachtige serie high-end DX-body's: de D100, D200 en D300 en nog een upgrade naar de D300s (toevoeging video in juli 2009), maar toen stopte het voor 6,5 jaar. Het had er alle schijn van dat Nikon dit segment had verlaten en dat het hoogst haalbare een D7200 zou zijn. Dat is een prima camera, maar niet echt geschikt voor sport. Daarvoor is 10 beelden per seconde of meer nodig, zoals Canon wel biedt met de 7D mark II. De D400 is overgeslagen maar nu is er dan toch een waardige voortzetting van de serie.

De bespreking van de D500 kan een stuk korter dan die van de D5, want in essentie is het dezelfde camera, maar dan met een crop sensor. Wie het stuk hierboven heeft gelezen, kan toe met de volgende verschillen:

• maximaal 10 beelden per seconde i.p.v. 12 bij de D5.
• ISO tot 51.200 i.p.v. 102.400, en 1.638.400 i.p.v. 3.276.800 in Hi5. Dat scheelt 1 stop.
• Sensor heeft 20,5 megapixels, vergelijkbaar met de 20,7 van de D5.
• Body heeft een andere vorm wat schieten in portretstand wat lastiger maakt. Als dat belangrijk is dan kan het met een batterygrip opgelost worden. Voordeel is dat de body hierdoor een stuk lichter is, nl. 760 gram i.p.v. 1,4 kg.
• Vanzelfsprekend biedt de zogenaamde cropfactor bij bepaalde vormen van fotografie (zoals wildlife) een voordeel: een 300 mm objectief lijkt plotseling een 450 mm objectief. Bovendien kunnen hierdoor ook lichtere DX-objectieven gebruikt worden. 
• Een SD en een XQD-geheugenkaart.
• Een kantelbaar touchscreen. Zelfde scherm als de D5, maar nu kantelbaar. Dit kan zeer handig zijn bij afwijkende camerastandpunten, met name vlak boven de grond.
• Geheugenbuffer voor 79 beelden i.p.v. 200. Genoeg voor een kleine 8 seconden.
• Gelukkig kan de D500, in tegenstelling tot grote broer D5, wel een behoorlijke tijd in 4K filmen, nl. 29 minuten en 59 seconden maximaal.
• Marktadviesprijs € 1999,= (introductieprijs € 2369,=).

Hiermee is dit de beste Nikon camera voor sport in deze prijsklasse. En niet alleen voor sport: ik kan me levendig voorstellen dat veel vogel- en wildlifefotografen heel enthousiast worden van de nieuwe autofocus en lichtgevoeligheid, alsmede de ongetwijfeld veel betere ruisprestaties bij hoge ISO-waarden. En voor deze groep mensen geldt dat de crop factor een groot voordeel oplevert: meer bereik met dezelfde lens. Net nu deze groep massaal aan het overstappen was op full frame body's om te kunnen profiteren van de veel betere ruisprestaties is dat nu niet meer nodig. Neem de D500 in plaats van een D610/750 en profiteer van de betere prestaties op het gebied van ruis en scherpstelling en de hogere snelheid.

Is deze camera veel beter dan de D7200, die voor ongeveer de helft van het geld verkrijgbaar is? Dat hangt af van de vorm van fotografie. Een mogelijke bestemming zal de professional zijn die naast zijn nieuwe D5 deze D500 als backup zal gebruiken. 

Ik ben benieuwd naar de testen van DxO Mark en DP Review de komende maanden. 

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

2015 Update Nikon objectieven

Twee jaar geleden heb ik een lang artikel geschreven waarin ik bijna elke gangbare Nikon lens bespreek. Sindsdien krijg ik met enige regelmaat vragen van lezers wat ik hen aanraad om aan te schaffen en ik help mensen daar graag mee.

Maar Nikon heeft niet stilgezeten, er zijn een behoorlijk aantal nieuwe objectieven geïntroduceerd de afgelopen paar jaar, waardoor het overzicht met aan te raden objectieven er nu iets anders uitziet:

Soort lens	Cropfactor (DX) lens	Full Frame (FX) lens
Handige ultrazoom	18-200 mm f/3.5-5.6 ED VR II	28-300 mm f/3.5-5.6 ED VR
Nog extremere ultrazoom	18-300 mm f/3.5-5.6 ED VR	-
Lichtsterke standaardlens	35 mm f/1.8G	50 mm f/1.4G
Lichtsterke lichte telelens	-	85 mm f/1.8
Betaalbare Telezoom	55-300 mm  f/4.5-5.6 ED VR	70-300 mm f/4.5-5.6 G IF ED VR
Superzoom		80-400 f/4.5-5.6 ED VR
Supertelezoom		200-500 f/5.6E ED VR
Hoogwaardige Ultratelezoom	-	200-400 mm f/4 VR
Hoogwaardige groothoekzoom	12-24mm f/4	14-24 mm f/2.8
Goede groothoekzoom	10-24 mm f/3.5-4.5G	16-35mm f/4
Hoogwaardige standaardzoom	17-55 mm f/2.8	24-70 mm f/2.8
Hoogwaardige telezoom	-	70-200 mm f/2.8
Macro	85 mm Micro	105 mm Micro f/2.8 VR
Fisheye	10.5 mm	16 mm f/2.8
Hoogwaardige prime telelens	-	300 mm f/2.8 ED VR II 400 mm f/2.8E 500 mm f/4E FL ED VR 600 mm f/4E FL ED VR 800 mm f/5.6E FL ED VR
Goede prime telelens	-	300 mm f/4 PF VR
Tilt & Shift (PC)	-	24 mm PC-E f/3.5D ED
Defocus Control	-	135 mm DC f/2

De in het geel gearceerde lenzen zijn ten opzichte van twee jaar geleden gewijzigd. Hier een korte toelichting op een aantal wijzigingen in deze lijst en wat overwegingen:

• 80-400mm. Deze 2e versie is veel beter dan de eerste: de auto focus is beter (wat het grootste probleem met de oude was) en de lens heeft nano chrystal coating. Een interessante optie, met een zoomfactor van 5 (400/80). Nadeel aan deze lens is zowel het gewicht als de prijs. Voor iets minder zoombereik/kwaliteit maar heel veel minder geld en gewicht is de 70-300 toch de meer voor de hand liggende keuze.
• 200-500mm. Deze lens heeft meer telebereik dan de 80-400, maar mist veel aan de onderkant doordat hij bij 200mm pas begint. Maar omdat veel fotografen de 70-200mm lens toch aanschaffen is dit een perfecte aanvulling. En het echt goede nieuws is de prijs, ongeveer 800€ lager dan de 80-400.
• De 200-400mm f/4 heeft er daarmee 2 serieuze concurrenten bijgekregen. De veel hogere prijs heeft me doen twijfelen of ik hem van de lijst zou halen, maar het blijft de enige telezoom met een f/4 lichtsterkte, wat net het verschil kan maken. Bovendien zijn de bouw- en beeldkwaliteit nog steeds fantastisch. Maar voor bijna 5800€ is dit een andere klasse dan de vorige twee lenzen. Wel vraag ik me af of f/4 bij de steeds betere ruisprestaties van de moderne camera's, zeker de full frames, nog wel zoveel toevoegt.
• Twee jaar geleden had ik niet veel groothoekobjectieven in de lijst opgenomen. Nieuwe categorie in dit overzicht is de goede (maar niet idioot dure) groothoekzoom. De 16-35mm voor full frame en de 10-24 voor crop zijn hier goede keuzes.
• In de categorie supertelelenzen zijn de 400, 500 en 600 mm inmiddels van een electronisch diafragma voorzien en bovendien van fluoriet en elektronisch diafragma. Beeldkwaliteit gaat hierdoor nog verder omhoog en het gewicht omlaag wat bij deze kanonnen toe te juichen is. Helaas schiet de prijs ook door het dak: op dit moment kost de nieuwe 500mm f/4 bijna 4000€ meer dan de oude. Ik heb hier moeite mee omdat de oude lenzen fantastisch waren en voor de zeer enthousiaste amateur nog binnen bereik. Dat wordt steeds moeilijker. 
• 300mm f/4. Hier ben ik wél zeer enthousiast over. Door gebruik van Fresnel elementen is deze 300mm ongeveer de helft lichter dan zijn voorganger. Dat is een revolutie. Dat dit objectief daarmee ook duurder is geworden vind ik begrijpelijk en het is niet uit de hand gelopen. 

Voor de overige lenzen verwijs ik graag nogmaals naar het artikel van 2013.

Wat opvalt in die nieuwe overzicht is de toename in de superzooms. Waar eerst de oude/trage 80-400 of de professionele 200-400 de dienst uitmaakten, is er nu een verbeterde 80-400 en daarnaast een helemaal nieuwe 200-500. De 70-300 maakt het beeld nog minder overzichtelijk.

Dit overzicht belicht alleen lenzen van merk Nikon, maar ik ga daar nu vanaf wijken met de volgende ook interessante objectieven:

• Tamron 150-600mm f/5-6.3. Voor rond de 1050€ een interessant aanbod. Meer zoombereik dan de 200-500 voor minder geld bij een heel fatsoenlijke beeldkwaliteit. Hiermee komt het telezoombereik weer binnen bereik van de enthousiaste amateur. 
• Sigma 150-600mm f/5-6.3 Contemporary. Voor ongeveer hetzelfde bedrag (1150€) biedt Sigma een op basis van de specs zeer vergelijkbare lens aan. Prima, meer aanbod is goed voor de consument.
• Sigma 15-600mm f/5-6.3 Sport. Deze lens is optisch identiek aan de vorige, maar van betere bouwkwaliteit. Dit kost dan ook extra, rond de 1900€. De fotograaf die weet dat hij dit objectief redelijk intensief gaat gebruiken, en onder dan vooral onder lastige omstandigheden zoals regen, doet er goed aan voor dit model te gaan. 

En daar mee is het druk geworden in een segment waar een paar jaar geleden nauwelijks aanbod was. Natuurfotografie wint aan populariteit en dat doet dit marktsegment groeien. 

Bedankt voor het lezen, als hier nog vragen over zijn dan stel ze gerust.

Robert van Brug

Revolutie in telelenzen?

Tijdens gadgetbeurs CES 2015 in Las Vegas heeft een kleine revolutie plaatsgevonden op het gebied van telelenzen. Er is in ieder geval iets bijzonders gebeurd, wat te maken heeft met de introductie van de nieuwste telelens van Nikon, de Nikkor AF-S 300 mm f/4E PF ED VR:

Het nieuwe model 300 mm f/4
Foto copyright Nikon

Nikon had al jaren een uitstekende 300 mm f/4, maar die begon op leeftijd te komen. Deze was van veel metaal gemaakt, had nog een ouderwetse diafragmaring, geen stabilisatie in de vorm van VR. Maar het was voor een aantal doeleinden een prima lens.

Het vorige model 300 mm f/4
Foto copyright Nikon

De revolutie zit in het gewicht: waar de oude 1440 gram weegt, komt de nieuwe niet verder dan 755 gram. Iets meer dan de helft dus! Hoe is dat mogelijk?

De letters PF, die staan voor Phase Fresnel, dat doet de truc.

uitleg werking Phase Fresnel
copyright uitleg: Nikon

Dit is een oude optische techniek, die lang geleden al werd toegepast in vuurtorens:

Lamp in vuurtoren, zichtbaar door de fresnel-lens (het geribblelde stuk) ervoor

Copyright afbeelding onbekend

Het is een lichte en eenvoudige manier om licht te bundelen. Weliswaar met ongewenste effecten tot gevolg, maar die zijn door gebruik te maken van een refractief element (zie hierboven) nagenoeg op te lossen. Het geheel van deze twee elementen is zo goed dat de rest van de constructie vrij compact gemaakt kan worden. Waarvan akte: de helft van het gewicht is een prestatie van formaat.

Er zijn mogelijk wat keerzijdes:

1. Optische prestatie: in theorie is het zo dat er halo's optreden door het fresnel-element, specifiek in tegenlicht situaties. Deze lijken mee te vallen en kunnen softwarematig bestreden worden. Nu is de lens net geïntroduceerd, dus de toekomst zal  uitwijzen hoe goed hij is.
2. De prijs: de oude kost 1299€, de nieuwe krijgt een adviesprijs van 2099€. Dat is 60% duurder (of 800€). Dat is een prijzige gewichtsafname. Maar door toevoeging van VR, Fluoriet-coating en wat andere modernere zaken zou de lens toch al duurder geworden zijn. En het betreft nu een adviesprijs, vaak zakt de marktprijs hier onder.

Resultaat is een 300 mm f/4 ter grootte van een 24-70 mm f/2.8 lens (op langste stand). En dan is hij nog lichter ook. Zowel de 70-200 f/4 als de 14-24 f/2.8  zijn ook zwaarder. Plotseling is gewicht geen belemmering meer om een wat grotere telelens mee te nemen, waar nu velen het bij 200 mm (van de 70-200) voor gezien houden. Kansen!

Maar wat als nu andere grote primes ook hiervan voorzien gaan worden? Een 500 mm f/4 van 2 kg lijkt me wel wat. Die is dan plotseling ook veel beter uit de hand te bedienen i.p.v. vanaf een statief. Maar misschien is juist een 600 mm f/2.8 nu haalbaar, of een 1000 mm f/4! Ik fantaseer maar om aan te geven dat er nu meer mogelijkheden zijn.

Vreemd genoeg is het helemaal niet nieuw. Niet alleen vuurtorenbouwers kenden deze truc al heel lang, ook Canon. Al 10 jaar geleden (in 2005) kwam er een 400 mm f/4 DO (diffractive optical) op de markt. Deze lens is nog steeds verkrijgbaar maar is nooit een verkoopsucces geworden.

Canon EF 400 mm f/4 DO IS II USM
Copyright: Canon

Canon heeft 3 400 mm primes in het assortiment:

	gewicht	prijs
400 mm f/2.8 II	3850 gr.	9,789€
400 mm f/4 DO	2100 gr.	4,995€
400 mm f/5.6	1250 gr.	1,174€

(prijzen zijn laagste prijzen op kieskeurig.nl op 8 januari 2015)

Wat mij opvalt is dat de DO-versie feitelijk veel te zwaar is. Op basis van het maximale diafragma van f/4 zou dit gewicht al verwacht mogen worden: ongeveer het dubbele van de f/5.6 en de helft van de f/2.8. Bij Nikon is echter de nieuwe 300 mm even lichtsterk (nl. f/4) als de oude en wel veel lichter. 

De komende periode zal moeten uitwijzen of dit een succes gaat worden. Als dat gebeurd kunnen we hier nog veel van verwachten, ik ben benieuwd.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug