donderdag 31 december 2015

2015 in foto's

Een terugkerende categorie, gewoon voor de fun!

Ook in 2015 ben ik fanatiek met fotografie bezig geweest. En toen ik de selectie voor dit artikel aan het maken was realiseerde ik me dat er een ontwikkeling in zit, ik heb een aantal zaken voor het eerst opgepakt, andere zaken doe ik anders dan voorheen of helemaal niet meer. Hieronder volgen foto's waar ik blij mee ben. Niet per se de beste of de mooiste, maar van iedere maand een foto met een kort verhaaltje.

Januari:


Snelweg met landend vliegtuig
In het kader van de fotografiecursus Eigen Stijl bij CKE heb ik me in fotograferen met lange sluitertijden verdiept. Dit is een resultaat daarvan: lichtsporen van langszoevende auto's op een snelweg. Het is al veel vaker gedaan en nu ook door mij. Maar dit beeld bevat ook een mooi spoor van de landingslichten van een vliegtuig. Is dat genoeg om het onderscheidend te maken?

Februari:

Martinus Nijhoffbrug bij Zaltbommel
Weinig foto's gemaakt deze maand. Is het het weer, koud en donker dat hier debet aan is? Ik was wel verder gegaan met het werken met lange sluitertijden. Dat resulteerde in een koude ervaring midden op de rivier de Waal, bij Zaltbommel. Vanaf een krib is het mogelijk om een opname te maken waarbij het lijkt alsof de fotograaf midden in de rivier staat. Ik was hier nog niet helemaal tevreden mee, maar dankzij wat filters lukt het nu in ieder geval wel om midden overdag met lange sluitertijden te werken en een zijde-effect in het water te creëren.  

Maart:

Kiekeboe!
Maart was een maand waarin ik erg actief ben geweest. Ik heb een tennistoernooi vastgelegd, allerlei zaken op de basisschool van mijn dochters en ik ben weer met de fotocursus bezig geweest. Maar ik ben ook met Michiel een dagje in de boshut in Clinge (Zeeuws Vlaanderen) geweest. Ik kies voor deze foto, al is het maar omdat het Wereld Natuurfonds deze inmiddels ook gebruikt heeft (met mijn toestemming).

April:

Anne met hoed
Voor CKE heb ik weer wat tijd in de studio mogen doorbregen, o.a. met model Anne. Hier zijn een aantal prachtige opnames uit voortgekomen, maar dit is denk ik mijn favoriet.

Mei:

Havik 
In Mei ben ik, weer samen met Michiel, een dagje in de Boshut in Oss gaan zitten. Hier is nogal wat commotie over ontstaan onder natuurfotografen omdat de Havik daar gelokt wordt met een duif of een konijn. Deze is al dood en wordt met tie wraps vastgebonden zodat de vogel er niet mee vandoor gaat. Dit gebeurt nagenoeg altijd in wildlife fotografie: het lokken van de doelsoort. En nu is de duif van tevoren al dood, er zijn (in het buitenland) hutten te huur waar met levend aas gewerkt wordt.
Het beeld op deze foto is ook niet natuurlijk: een Havik zou op zo'n paaltje nooit een duif kunnen slaan. Maar het is indrukwekkend om mee te maken.

Juni:

Vos in de AWD
Nederland is niet bij uitstek geschikt om wildlife te fotograferen, daarvoor leent bijvoorbeeld Afrika zich veel beter. Maar in Nederland zitten wel vossen. Deze doorgaans zeer schuwe soort met hoge aaibaarheidsfactor is op één plek in de Amsterdamse Waterleiding Duinen zo goed als handtam. Rond lunchtijd komen ze schooieren. Ik heb samen met Roberto, Conny en Anita een prima dagje gehad en ik ben blij dat ik het eens heb kunnen meemaken.

Juli:

Eline klaar voor het gala van groep 8

In een galajurk, behangen met sieraden en het haar gedaan door de kapster. Kleine meisjes worden groot, maar nog wel met beugel. Ach, ik ben een trotse papa.

Augustus:


De Stad Amsterdam tijdens de sail-in op het IJ.
Voor het eerst ben ik aanwezig geweest bij Sail Amsterdam en dan gelijk bij het binnenlopen van de tall ships op het IJ. Indrukwekkend, wat een gigantische schepen! Ik moest regelmatig maximaal uitzoomen om de schepen er helemaal op te krijgen. Veel schepen arriveerden niet opgetuigd, en daarom wint de bovenstaande foto het van de nog meer indrukwekkende schepen: het zeil voegt veel toe.

September:


Zonsopkomst op de Posbank

Het EK Volleybal voor dames, een dagje vogelkijkhut met een IJsvogel in actie, een superbloedmaan: het was me het maandje wel. Toch ben ik met dit landschap het meest tevreden.

Oktober:

Einstand PSV-Ajax (vrouwen): 1-3
Ik mocht als fotograaf bij een officiële voetbalwedstrijd aanwezig zijn, een hele ervaring. Ik had aan PSV gevraagd om bij een wedstrijd van de mannen te mogen zijn, maar dat ligt heel moeilijk. Ik mocht wel bij Jong PSV of bij de Dames fotograferen, die keuze was snel gemaakt. Deze foto is een mooie samenvatting: de eindstand in beeld, Ajax blij en PSV baalt.

November:

Rotterdam: De Kop van Zuid met de Erasmusbrug bij nacht
Voor deze opname ging ik naar Rotterdam. Hieraan voorafgaand kon ik vanaf de Euromast foto's maken van een naderende (natte) sneeuwstorm wat een hele ervaring was.

December:

Urbex

Op 29 december heb ik voor het eerst aan Urban Exploration (kort: urbex) gedaan. Verlaten, vaak afgesloten locaties bezoeken, zien binnen te komen en dan foto's maken. Ik heb een gezellige dag gehad samen met Anita en Roberto. Uiteindelijk heb ik voor deze foto gekozen omdat het de best gelukte is met een combinatie van flitser (in het interieur) en ledlamp (via het plafond). Dit geeft een lekker groezelig sfeertje.

En ik heb nog veel meer gefotografeerd in 2015. Het maken van een selectie per maand is slechts een manier om mijzelf te dwingen om het samen te vatten. Zou ik een top-10 foto's van het jaar maken dan zouden er veel andere foto's uit komen. Ik mis hier nog foto's uit Spanje, de vakantie in België, GLOW, Amsterdam Light Festival, de IJsvogel uit de Lepelaarhut, andere landschaps-, vogel- en natuurfoto's. Ik vind het wel leuk om te zien hoe divers het is: gezinsfoto's, nachtopnames, sport, landschap, urbex en wildlife.

Ik wens mijn trouwe lezers fijne feestdagen en een gelukkig 2016 met mooi licht toe!


Robert van Brug

dinsdag 22 december 2015

Concertfotografie met de smartphone

Ik ben recentelijk bij het kerstconcert van Nick en Simon geweest in Ahoy. Het was een gezellige en leuke show en mede dankzij een aantal gastoptredens zeer geslaagd. Op voorhand had ik contact opgenomen met de organisatie met de vraag of ik vanuit de zaal mocht fotograferen. Dat bleek niet toegestaan, helaas. Concertfotografie heb ik een paar keer eerder gedaan. Het is leuk om te doen en dankzij de vele lichteffecten lukt het al snel om mooie beelden te schieten.

Bij aankomst in Ahoy bleken we uiteindelijk op de arenavloer te zitten, in het midden in rij 14. Dat is ongeveer 25 meter van het podium schat ik, een luxepositie als je bedenkt dat het tot boven in de tweede ring volle bak was. Al snel begon het te kriebelen en trok ik de smartphone om toch wat foto's te maken.

Met alle fotografische vaardigheden heb ik er alles aan gedaan om toch met goede foto's thuis te komen. Ondanks de minuscule sensor, de bijna afwezige autofocus, weinige instelmogelijkheden en het niet kunnen werken in RAW heb ik ongeveer 100 foto's gemaakt. Waarmee ik waarschijnlijk redelijk gemiddeld was, want smartphones zijn echt een ziekte bij concerten!

Instellingen scherm op mijn smartphone,
een Samsung Galaxy S5 mini

Dit heb ik geprobeerd/ingesteld voor optimaal resultaat:
  • De camera zo stil mogelijk houden. 
  • De ISO heb ik op wat mee gespeeld. Ik kan 100, 200, 400 en 800 instellen. De hoeveelheid ruis neemt snel toe en dankzij alle lichteffecten was het niet nodig om heel hoog te gaan. Achteraf had ik misschien 400 moeten proberen om de sluitertijden wat korter te krijgen.
  • Fotostabilisatie was verwarrend. In het voorbeeld hierboven staat het aan, maar ik kreeg een melding in beeld dat het in donkere omstandigheden beter uit zou kunnen staan. De stabilisatie bij een spiegelreflex is een mechanisch iets. Op een smartphone (en compactcamera's ook) wordt softwarematig de ISO-waarde verhoogd. Het duurde even voor ik dat doorhad. 
  • In het voorbeeld hierboven staat de ISO-waarde op automatisch omdat fotostabilisatie aanstaat. 
  • Meetstanden: hier kan ik kiezen uit centrumgericht, matrix en spotmeting. Ik heb centrumgericht aangehouden. De heren Nick en Simon waren in een wit pak en ik was bang dat dat anders de lichtmeting bij een spotmeting in de war zou brengen. 
  • NIET flitsen. De ingebouwde flitser op een smartphone is geen flitser met een flitsbuis, maar een klein LED-lampje. Dit is op de zeer korte afstand (1 meter) wel bruikbaar om in te flitsen, maar verder vrij zinloos.
  • Belichtingscompensatie kon ik tijdens het concert niet gevonden krijgen. Het staat er in de bovenste voorbeeldfoto ook niet bij, maar eenmaal thuis bleek dat er in het menu nog naar beneden gescrollt kan worden. Op een paar foto's die ik tijdens het concert terugkeek zag ik dat deze overbelicht waren. Overigens bleek na afloop dat de belichtingscompensatiefunctie anders  werkt dan op een spiegelreflex: de sluitertijd verandert niet zoals ik verwachtte, het beeld wordt softwarematig  donkerder of lichter gemaakt. Dat is niet zinvol en kan ik waarschijnlijk beter zelf in Photoshop doen.
  • En in dit onderste menudeel bleek ook de witbalans te zitten. Deze heb ik op automatisch laten staan omdat ik de instelling niet wist te vinden. Ik kan kiezen uit daglicht, bewolkt, kunstlicht en TL-verlichting. Kunstlicht komt waarschijnlijk het dichtste bij de waarheid maar ik dacht op mijn display te zien dat het redelijk waarheidsgetrouw was dus over deze instelling maakte ik me geen zorgen. Natuurlijk kan dit achteraf aangepast worden, maar omdat er niet in RAW gewerkt wordt kost dat een beetje kwaliteit.
Het vervolg van het camera-instellingenmenu
Resultaten:
Gastoptreden van Ronny Fleks en Lil Kleine met "Drank en Drugs"
ISO 250, f/2.4 en 1/17e sec.
Deze opname lijkt redelijk geslaagd. Maar kijkend naar de EXIF-data valt direct de 1/17e seconde sluitertijd op. Dat is uit de hand eigenlijk niet te doen. De ISO stond hier nog op automaat, maar die had van mij hoger gemogen. Een sluitertijd van 1/35e (twee keer zo snel) was beter geweest en dat past ook beter bij een focale lengte van (omgerekend naar full frame) 31mm.

100% crop uit de vorige foto
Hier is het probleem al beter zichtbaar. Feitelijk is de foto nergens scherp doordat deze bewogen is, wat weer ligt aan de lange sluitertijd. Bovendien is deze overbelicht op het podium.
Het is vervelend dat dat tijdens het fotograferen niet te zien is.

Om dezelfde reden (bewogen) of omdat het compleet verkeerd belicht was heb ik ongeveer 80% van de foto's weg kunnen mikken. Veel daarvan waren nog erger dan deze hiervoor.

Maar gelukkig lukt er ook wel eens wat.
ISO 160, f/2.4, 1/35e sec.
ISO 160, f/2.4, 1/35e sec.
 Dit was spectaculair. Nick en Simon stonden op een klein podium dat de hele zaal doorging, hangend aan kettingen. Het kwam recht over ons heen en juist toen werd de kunstsneeuw uit het dak van Ahoy losgelaten.
ISO 200, f/2.4, 1/17e sec.
 Ondanks de 1/17e seconde heb ik hier de camera goed stil weten te houden. Er was bovendien op het podium weinig beweging.

ISO 100, f/2.4, 1/17e sec
Hier heb ik wat zitten spelen met lagere ISO. Dat resulteert in aanzienlijk minder ruis en mooiere kleuren, maar ik had ook hier niet direct door dat er 1/17e seconde sluitertijd tegenover stond.

Nu ik deze ervaring heb weet ik dat de camera standaard een vrij lange sluitertijd aanhoudt. En nu ik weet dat de belichtingscompensatie niet juist werkt, blijft alleen de ISO-instelling over. En dan bij ISO 200, maar nog liever bij 400 voor alle zekerheid. Liever meer ruis dan een bewogen foto. Maar wat ik het meeste gemist heb is deze informatie beschikbaar hebben tijdens het maken van de foto, of direct na het nemen van de foto.

Inmiddels ben ik er achter dat als de foto in de Galerij bekeken wordt, er daar via "meer info" de door mij gezochte informatie beschikbaar is:
Meer info via de Galerij (Android)
Er zit zelfs een histogram in!
Nu gaat het niet om mijn camera en om de specifieke mogelijkheden die deze biedt. In het algemeen kan ik aanraden om hier vooraf, rustig in de huiskamer, in te duiken en er dan bij een concert plezier van te hebben. Het is mogelijk om met een aantal redelijk gelukte opnamen thuis te komen en anders toch in ieder geval een leuk aandenken. En neem veel opnamen, dat vergroot de slagingskans. Met name op momenten dat er even wat meer licht is tijdens een concert, dat scheelt enorm.

Een filmpje levert bijna altijd in dit soort lastige omstandigheden een verrassend goed resultaat op. Dat is dan ook een truc om achter de hand te houden als fotograferen niet lukt: film!

Tenslotte: selfies. Het viel op dat er af en toe mensen gaan staan, met hun rug naar het podium, en dan een selfie maken met de optredende artiesten op de achtergrond. Merkwaardig. En lastig om goed te krijgen, want de camera aan de voorzijde is minder goed. Dan zou ik het aan iemand anders vragen om de foto te maken met de camera aan de achterzijde en eventueel de flitser aan te zetten. Op die korte afstand is dat zinvol.

Maar wellicht nog belangrijker: maak niet de hele tijd foto's/filmpjes; het is irritant voor de artiesten en de mensen achter jou. Probeer vooral van het optreden te genieten!

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

woensdag 16 december 2015

Effecten van een vieze lens

In een vorig artikel heb ik geschreven over mijn bezoek aan het Amsterdam Light Festival. Wat daar niet instond, was dat het de avond niet goed begon. Ik had ervoor gekozen om bij de Magere Brug te beginnen en gebruik te maken van het blauwe uur om daar wat foto's van te maken.

Magere Brug, eerste poging.

Zelfs op het kleine schermpje achter op mijn camera was goed zichtbaar dat er iets vreemds aan de hand was bij de lampjes rechtsboven. Even inzoomen bevestigde dat.

Crop van het probleem
Er zitten strepen in het beeld, maar alleen hier. Ik snapte er niets van. Maar vervelend is het wel als de eerste foto niet lukt, na helemaal naar Amsterdam gereisd te zijn, vanaf het transferium de metro te hebben genomen en tenslotte een stuk te hebben gelopen. Geen reserve camera, dus wat nu?
Ik ben alles rustig gaan controleren, zelfs dingen die er niets mee te maken konden hebben. Ergens in die routine heb ik met een zaklamp op het frontelement van mijn lens geschenen en ja hoor: een vette veeg. Deze heb ik met een microvezeldoekje weggepoetst en toen was het probleem opgelost:

De Magere Brug in de herkansing
f/8, ISO 100, 5 seconden
Gelukkig, dit was het beeld dat ik voor ogen had en nu klopte het allemaal. Zonder zaklamp/doekje was het niet makkelijk op te lossen geweest. Ik het het probleem alleen kunnen oplossen omdat ik de goede spullen bij me had. Meer tips over wat mee te nemen en hoe voor te bereiden staan hier.

Bedankt en tot een volgende keer,

Robert van Brug

Avondfotografie: voorbereiding en wat mee te nemen?

De afgelopen maanden ben ik weer een aantal keer 's avonds en 's nachts op stap geweest om foto's te maken. Zo ben ik o.a. weer naar Glow geweest, en naar het Amsterdam Light Festival, maar ben ik ook in Rotterdam bezig geweest. Ik heb al een keer fotografische tips gegeven om een dergelijk lichtfestival te fotograferen, maar er valt meer te vertellen. Het is ook belangrijk om de juiste spullen mee te nemen.

Hieronder een lijstje met spullen die ik aanraad mee te nemen bij avondfotografie:

  • Een comfortabele tas waar het allemaal inpast. 
  • Reserve accu. Het werken met lange sluitertijden is een aanslag op de batterij, dus ik neem altijd een reserve mee.
  • Zaklamp. Dit kan vaak handig zijn, bijvoorbeeld om even bij te schijnen als het in het donker niet lukt. Of om de grond af te zoeken als er iets is gevallen. Of om te controleren op hondenpoep, voordat je er languit in gaat liggen in het donker.
  • Poetsdoekje.
  • Statief. Onmisbaar bij lange sluitertijden.
  • Een alternatieve lens, met een heel ander brandpunt. Hierdoor kunnen er ook andere foto's gemaakt worden. Een combinatie van 24-70mm en 70-200mm werkt voor mij prima. In het geval van een crop camera is een 18-200mm-lens ideaal.
  • Een flesje water en wat voedzame repen. Het is beter fotograferen als het lichaam geen honger en/of dorst heeft.
  • Een telefoon. Het kan handig zijn om hulp in te kunnen roepen bij een noodgeval of pech. Een smartphone kan bovendien ook nog dienen als zaklamp, kompas, weerdienst en kan informatie geven over opkomst- en ondergangstijden van maan en zon, evenals positie van sterren en planeten. Hier zijn talloze gespecialiseerde apps voor beschikbaar. 
  • Een hoekzoeker. Afhankelijk van de plannen kan dit goed van pas komen.
  • Regenhoes. Zeker bij avondfotografie kan het een heel mooi effect geven als de lichten weerspiegeld worden in het natte oppervlak van het wegdek. Maar het is natuurlijk wel de bedoeling om de apparatuur droog te houden.
  • Een vuilniszak. Die heb ik altijd mee, ook overdag. Deze kan eenvoudig op iets nats gelegd worden om het achterwerk droog te houden.
  • Een paraplu. Deze neem ik alleen mee als er kans is op neerslag maar ik toch wil fotograferen. Ik heb een heel klein inklapbaar stormbestendig parapluutje voor dit doel.
  • Warme kleding, bij voorkeur in laagjes. Het kan 's avonds in de winter sterk afkoelen. Zelf heb ik bij voorkeur een sjaal, handschoenen en een muts bij me. Deze kan ik al dan niet aantrekken of omdoen. Stevige wandelschoenen en warme sokken maken het af. Als ik te warm gekleed blijk te zijn kan ik mijn jas altijd nog open doen. Als het te koud blijkt te zijn kan ik daar niets tegen doen en moet ik vroegtijdig afhaken.
En misschien net zo belangrijk, wat neem ik niet mee:
  • Een reserve camera. Het is te zwaar om alles mee te nemen.
  • Meer geheugenkaartjes. Standaard werk ik met 32GB SD-kaartjes, waardoor ik meer dan 1000 foto's kan maken. Dit is eigenlijk altijd genoeg. Alleen op meerdaagse trips neem ik er meer mee.
  • Een externe flitser. Bij avondfotografie uit den boze. Mocht er nu toch iets ingeflitst moeten worden dan kan dat ook met de ingebouwde pop-up flitser.
  • Filters gebruik ik 's nachts doorgaans ook niet.
  • Teleconverters.
  • Afstandsbediening. Dit is bijna verplicht bij avondfotografie om trillingen uit te bannen, maar ik gebruik bijna altijd de zelfontspanner. Dat werkt ook prima en het scheelt weer een kastje.
  • Draagriem voor de camera. Veel mensen hebben de camera altijd om de nek hangen, maar dat vind ik vervelend. Zeker als er een zware lens aanhangt. Dan wil ik het nog wel eens om mijn schouder hangen (met een Black Rapid draagriem), maar nooit 's nachts waarbij bijna alles vanaf statief gemaakt wordt.
  • Een stoel/krukje. Zitten is er niet bij, het is lopen of foto's maken. Maar ik zie anderen hier wel mee sjouwen. Het kan ook gewoon te druk zijn en vervelend voor anderen. Als er 's nachts ergens heel lang op een plaats gebleven wordt kan het natuurlijk wel.

Verdere voorbereiding:

  • Laat het altijd weten aan thuisblijvers als je ergens naartoe gaat. Geef aan wat de bedoeling is (locatie, tijd e.d.) en spreek bij voorkeur af wanneer de cavalerie ingeschakeld dient te worden ("als ik voor 23u niet bel, dan is er iets mis"). Dit lijkt misschien overdreven maar het is voor de eigen veiligheid. 
  • Als het ergens erg druk is, zoals bij Glow, dan doe ik mijn portemonnee en telefoon in de binnenzak. Dat is toch een stuk lastiger voor de gemiddelde zakkenroller.
  • Ga bij voorkeur samen. Dat is niet alleen gezelliger maar ook veiliger. Maak onderling wel afspraken over het fotograferen voordat dit tot wrijving leidt.
  • Een routekaart/programmaboekje. Bij lichtfestivals worden vaak voor een paar euro programmaboekjes te koop aangeboden. Hier staat ook de route in. Deze routekaart is niet nodig (volg de meute/routebordjes), maar het kan leuk zijn om meer achtergronden bij een kunstwerk te hebben.
  • Een parkeerplek. Sommige evenementen trekken enorme aantallen bezoekers waarvan er ook veel met de auto zullen komen. Ik zoek via internet van tevoren naar een betaalbare parkeerplek. Hiermee kan fors bespaard worden en ik heb geen zin in tegenvallers achteraf.

Hopelijk is dit stukje behulpzaam geweest. Bedankt voor het lezen.

Robert van Brug

dinsdag 15 december 2015

Amsterdam Light Festival 2015

Als inwoner van Eindhoven ben ik bekend met lichtfestivals. Het meest populaire lichtfestival is immers Glow dat begin November al jaren plaatsvindt. Lichtfestivals zijn onder fotografen populair omdat er zonder al teveel moeite prachtige beelden gemaakt kunnen worden.
Zowel Glow als het Amsterdam Light Festival (ALF) trokken in 2014 rond de 650.000 bezoekers waarmee zij vergelijkbaar lijken, maar er zijn grote verschillen. Glow presteert dat in een dikke week, ALF heeft daar ruim 6 weken voor nodig. Glow is dan ook tot een soort massahysterie uitgegroeid waarbij de argeloze bezoeker urenlang in de meute van lichtobject naar lichtproject schuifelt; het is er zeer druk. In Amsterdam is het een stuk rustiger, er kan beter gefotografeerd worden.
Het ALF bestaat uit twee onderdelen:

  1. Water Colors, van eind november tot half januari. Vanuit een rondvaartboot kan op comfortabele wijze genoten worden van de hoofdstedelijke lichtkunst. Voor fotografen niet interessant omdat de boot doorvaart, er geen mogelijkheid is tot werken vanaf statief of met lange sluitertijd en er gewerkt zou moeten worden door een plexiglazen raampje. Prima optie voor de niet-fotograaf.
  2. Illuminade, de wandelroute. Vreemd genoeg meer beperkt in tijd, nl. van half december tot begin januari. Prima voor fotografie.
In 2014 ben ik voor het eerst bij Illuminade geweest, op uitnodiging van Nikon Nederland om de D750 te testen. De camera beviel prima, maar lijkt erg veel op mijn eigen D600. Een van de grote verschillen tussen Glow en ALF is de achtergrond: Amsterdam met zijn grachten, grachtenpandjes en bruggen is bijzonder fotogeniek, heel anders dan Eindhoven met vooral moderne architectuur.

Dit jaar ben ik op eigen gelegenheid teruggegaan, waarbij ik iets eerder aanwezig wilde zijn om zo ook van het blauwe uur te kunnen profiteren. 

Magere Brug
Dit hoorde niet bij ALF, de beroemde Magere Brug is altijd zo verlicht, maar je moet als fotograaf toch iets terwijl je staat te wachten.

The Light Kite - Tijdmakers
Dit object is onderdeel van Water Colors, maar was prima vast te leggen vanaf de Magere Brug. Ik vond de reflecties in de Amstel, bij de Amstelsluizen, erg mooi hier.

Northern Lights - Aleksandra Stratimirovic
Dit is onderdeel van Water Colors, maar ik kwam er toch langs (voor de Stopera boven de Amstel)

Geduld, door Marcello Pieter Stokhof
HDR van 2 opnames
Dit kunstwerk is redelijk typerend voor ALF: de lichtkunstwerken zijn veel kleiner van omvang dan bij Glow, waar het vaak groots en spectaculair is. Veel objecten staan achter de Hermitage, bij de Plantage. Dit maakt het makkelijk om in een beperkte tijd de hele route af te leggen.

Birds Fly Around With You - Masamichi Shimada
Een van de meer interactieve objecten. Als bezoekers rondlopen in het kunstwerk zullen de vogels oplichten. Door een lange sluitertijd te gebruiken verdwijnt de rondlopende mens maar worden bijna alle vogels zichtbaar. 

Strangers in the Light - Victor Engbers & Ina Smits
Ook dit werk is onderdeel van Water Colors. Bewust vastgelegd met de langsrijdende tram zodat de enorme omvang van de ze verkeerslichtpoppetjes zichtbaar wordt.

Friendala - Macarena Meza & Daniela Orellana
En ook dit is onderdeel van Water Colors. Ik heb hier een tijdje naar staan kijken en het viel me op dat de buitenste ring rechts nooit blauw werd, foutje in de aansturing. De binnenste twee ringen deden het helemaal nooit. Slordig en jammer.

Winged Migration - Tessel Schmidt & Judith Hofland
ISO 3200, f/2.8, 1/20e sec.
Dit kunstwerk sprak mij direct aan en het was ook fraai om te zien, maar lastig te registreren. Net als bij Glow wordt ook hier steeds meer de dynamische projectie gebruikt waardoor het moeilijk vast te leggen is. Door de ISO-waarde flink op te schroeven heb ik een redelijk korte sluitertijd kunnen gebruiken. Erg grappig dat er een vogelkijkhut gebouwd is in het park van waaruit dit bekeken kan worden.

Light Droplets - Eva van der Moer
ISO 200, f/11, 20 seconden
met telelens, vanaf statief op maximale hoogte
Een installatie waarbij lampjes, als druppels, in een bak met water vallen. Hier heb ik gekozen voor een lange sluitertijd (waardoor de 'druppel' gele strepen worden) om juist alle druppels erop te krijgen terwijl ze om beurten gaan. Daarnaast heb ik een lichte telelens gebruikt (70mm) om het beeld wat in elkaar te drukken.

En toen zat het erop. Ik heb niet van alle objecten foto's gemaakt. Een aantal vond ik gewoon niet fotografisch interessant en sommige deden me helemaal niets. Overall was het leuk om door Amsterdam te struinen gewapend met een camera en vast te leggen wat er op mijn pad kwam. Maar ik betwijfel of ik hier volgend jaar nog zoveel moeite voor ga doen om hier bij te kunnen zijn. Alleen voor het Amsterdam Light Festival zou ik het niet aanraden om de reis te ondernemen, maar gecombineerd met een bezoek aan Amsterdam in het algemeen is het een leuk extraatje.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug


dinsdag 24 november 2015

Rotterdam

Op 22 november 2015 ben ik naar Rotterdam gegaan om foto's te maken van een paar interessante locaties:

  • De Kop van Zuid (met hotel New York, De Rotterdam, het havengebouw en meer)
  • De Erasmusbrug
  • De Euromast
Talloze fotografen zijn mij voorgegaan om deze locaties vast te leggen, maar dat houdt mij niet tegen: clichés zijn vaak clichés met een reden. En ook al is veel al vastgelegd uit alle mogelijke standpunten, toch probeer ik een eigen draai aan het onderwerp te geven. Dit keer zou dat het weer kunnen zijn: de weersverwachting was buien met hagel en natte sneeuw. Uitdagende omstandigheden, maar deze kunnen voor een afwijkende sfeer verzorgen, waardoor het plaatje minder standaard wordt.

Op het moment dat ik Rotterdam binnenreed kwam het met bakken naar beneden. Op de parkeerplaats heb ik 10 minuten moeten wachten tot het droog werd. Ik was goed voorbereid met een paraplu, een muts en handschoenen. Laat het rotweer maar komen. Maar nee hoor, lekker zacht, bijna geen wind, zonnetje. Heel aangenaam. Wandelend richting de Maas kwam ik langs de Euromast. Daar was ik nog nooit op geweest en ik vermoedde een prachtig uitzicht. Dat bleek ook zo te zijn:

Rotterdam in het zonnetje
 Het was heerlijk op ongeveer 100 meter hoogte in het zonnetje. Na wat opnames gemaakt te hebben van het fenomenale panorama, verscheen er in de verte donkere bewolking die snel dichterbij kwam. Dit was waanzinnig mooi om mee te maken. En terwijl de vele medebezoekers om mij heen een droog heenkomen zochten besloot ik om vooral foto's te blijven maken. 

Naderend onheil
Ik was wat aan het werken met filters, maar ik ben overgestapt naar het gebruik van de zonnekap, in dit geval de regenkap. De neerslag bleek vooral natte sneeuw te zijn. 

Laatste opname gemaakt met filters nog op de lens gemonteerd.
ISO 100, f/8, 30 seconden (incl. LEE Big Stopper)
Tijdens de 30 seconden sluitertijd van deze opname begon de neerslag. Het Erasmus MC op de voorgrond is goed zichtbaar, de rest van de stad verdwijnt in de bui. Zo was het ook, hoewel niet zo donker als hier, maar voor de sfeer heb ik het zo gelaten.

Tegenlicht opname gemaakt tijdens de natte sneeuwbui
Mijn camera en lens zijn allebei voorzien van afdichting tegen spatwater. Anders is dit niet aan te raden! 

De ondergaande zon breekt al weer door
En hier was het net weer droog. De ondergaande zon verlicht de bui die inmiddels het havengebied geselt. Daarachter breken de wolken alweer en komt er blauwe lucht tevoorschijn. 

En zo heb ik in tien minuten een fantastische reeks opnames kunnen maken. Het zat enorm mee. Buien, maar tussendoor nog stukken blauwe lucht. En dan vlak voor zonsondergang waardoor het licht mooi onder de wolken door kan schijnen zoals op de vorige foto. Direct hierna ben ik het restaurant van de Euromast ingegaan in een poging mijn drijfnatte apparatuur weer droog te krijgen. Bovendien ging fotograferen niet meer vanwege de condensvorming op de lens. De camera en het objectief heb ik met een doek drooggewreven, de condens is langzaam weggetrokken in de warmere lucht van het restaurant. 

Vervolgens ben ik verder gewandeld langs de Maas en heb ik de opnames gemaakt die ik van tevoren bedacht had. 
Vanaf de Boompjeskade, uitzicht op de Willemsbrug
f/8, iso 50, 25 seconden
 Hier regende het inmiddels weer, waardoor de kade drijfnat is. Dit voegt iets toe. Opname gemaakt tijdens het blauwe uurtje, waarbij de zon onder is maar er toch nog een mooie blauwe kleur in de lucht zit. Er zijn bij deze vorm van fotografie geen grijsfilters meer nodig: de sluitertijden bij lage ISO zijn lang genoeg om het water van de Maas glad te strijken.


Kop van Zuid met de Erasmusbrug
iso 200, f/8, 20 seconden
En dan toch nog het geijkte beeld waar ik voor ging, ik ben er blij mee. De maan voegt iets toe aan deze foto en er zit nog bewolking in het beeld, maar deze trekt weg waardoor er ook een behoorlijk deel sterrenhemel te zien is.

De Euromast
Teruglopend naar de auto kwam ik weer langs de Euromast. Deze was prachtig verlicht, de camera stond nog op de goede instellingen, dus deze was zo gemaakt. En 's avonds is deze ook geopend, dat is een idee om nog eens voor terug te gaan!

Al met al had ik een prima dagje met leuke resultaten. Die zijn deels het gevolg van de omstandigheden (slecht weer => mooie foto's!) en deels van mijn doorzetten. Buien met natte sneeuw en kou (het was na de buien nog maar 2 graden) maakten dat het bijna uitgestorven was op straat. Maar warme kleding en een paraplu doen veel. Bij thuiskomst de cameratas laten ventileren en alles goed droog en schoon gemaakt. 

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

zaterdag 14 november 2015

ISO-invariantie, ETTR en praktische implicaties

Er is al veel geschreven over ISO, heel veel. Iedere fotograaf heeft er wel het een en ander over gelezen. Zoals hier waar ik redelijk basic beschrijf wat het is en welke plaats ISO in de belichtingsdriehoek inneemt. Later heb ik er meer in detail over geschreven en daar ook het concept van ETTR behandeld.

Een samenvatting:
  • ISO completeert de belichtingsdriehoek. Het diafragma bepaalt hoe groot de opening in de lens is (en daarmee de scherptediepte). Sluitertijd bepaalt hoe lang de sluiter geopend is. ISO is de lichtgevoeligheid.
  • Een lagere ISO, liefst de basiswaarde van 100 of 200 op een DSLR, geeft de beste resultaten, d.w.z. de minste ruis.
  • Ruis wordt niet veroorzaakt door een hoge ISO-waarde. Ruis wordt veroorzaakt door de afwezigheid van licht. In schaduwdelen van een foto is ruis te verwachten. Zelfs in opnames bij hele hoge ISO zal in de lichte delen amper ruis aangetroffen worden.
  • Indien (delen van) het onderwerp zich in de schaduw bevinden en hier toch detail zichtbaar moet blijven, is het verstandig om over te belichten, zonder uitgebeten wit in de lichte delen van de foto te krijgen. Dit principe heet ETTR, Expose To The Right. In de nabewerking wordt de overbelichte foto softwarematig onderbelicht en wordt een juiste belichting verkregen van hogere kwaliteit. ETTR vindt plaats door het diafragma zoveel mogelijk te open te zetten en/of de sluitertijd te verlengen. ISO verhogen is de laatste stap in dit proces.
Conclusies omtrent ISO:
  1. gebruik bij voorkeur een lage ISO waarde, maar:
  2. liever een hoge ISO waarde dan een bewogen opname, en:
  3. liever een hoge ISO waarde dan een onderbelichte opname.
Daar was ik gebleven toen de term ISO-invariantie viel. In eerste instantie kwam ik het tegen in een kort artikel waarin geclaimd werd dat er nu camera's zijn die zo goed presteren bij hoge iso-waarden, dat het verschil tussen een hoge en lage waarde niet meer zichtbaar is. 
Dit leek mij onzin. Ik heb een behoorlijk aantal professionele camera's in handen gehad en het verschil tussen hoge en lage ISO is altijd zichtbaar. De verschillen worden wel steeds kleiner, maar ze zijn er nog wel degelijk. Tijd om hier eens in te duiken, want het duikt op steeds meer plaatsen  op.

Achtergrond:

Ik heb een flink aantal artikelen doorgespit voordat ik begreep wat het het is en vooral wanneer ik dit zou kunnen toepassen. Met name DPReview had twee artikelen die diep op de materie ingingen. Voor de geïnteresseerden, hier het eerste artikel over soorten ruis en hier het vervolg artikel waar de toepasbaarheid wordt toegelicht. Ik zal het samenvatten, inclusief praktische implicaties:

Maak optimaal gebruik van licht:

  • Licht komt niet perfect gelijkmatig binnen in de camera, er zit een zekere spreiding in. Bij opnames met weinig licht (schaduw, korte sluitertijd, klein diafragma), worden de pixels door een beperkt aantal fotonen geraakt. Er zal op veel pixels te weinig licht binnenkomen om boven de ruisdrempel (EN: noise floor) te komen. Gevolg is dat voor deze pixels alleen de  ruis wordt doorgegeven in de rest van het proces en niet het licht.
  • Delen van de foto met meer licht worden daarom beter geregistreerd: de camera heeft een bepaalde hoeveelheid licht nodig om er iets mee te kunnen. Oplossing is dan ook licht toevoegen aan de opname. Dit kan door het diafragma verder te openen, de sluitertijd te verlengen of door een externe lichtbron (flitser/reflectiescherm/lamp) toe te voegen. NIET door de ISO te verhogen, want hierdoor raken niet meer fotonen de pixels. 
  • Dit is ook exact de reden om Expose To The Right (ETTR) toe te passen: er wordt langer belicht (door langere sluitertijd/groter diafragma) waardoor alle pixels meer licht vangen. Hierdoor wordt de signaal/ruisverhouding beter. 
  • Omgekeerd, als een opname onderbelicht zou worden zijn er meer delen waar het signaal (de fotonen) niet meer boven de ruisdrempel uitkomt. Dit uit zich in meer zichtbare ruis.
  • Een foto die te donker is naar de smaak van de fotograaf zal in de nabewerking lichter worden gemaakt. Hierdoor wordt softwarematig het signaal versterkt, maar ook de ruis. Nabewerking kan wat dat betreft een foto nooit beter maken, alleen slechter. Omgekeerd kan een overbelichte foto (met minder ruis) wel probleemloos donkerder worden gemaakt. Zolang er maar geen uitgebeten wit (geen informatie meer) in de foto zit. ETTR is naar rechts belichten, op de grens van het histogram, maar niet over de grens heen.
  • Als de ISO-instelling verhoogd wordt zal het signaal dat op de sensor is terechtgekomen softwarematig versterkt in een RAW-bestand opgeslagen worden. Dit betekent dat donkere partijen (met een slechte signaal/ruisverhouding) versterkt worden en hele lichte partijen buiten de boot gaan vallen, ze worden té licht. Dit heet clipping en is het histogram goed zichtbaar als een berg informatie aan de rechterzijde. Naarmate de ISO-waarde verder verhoogd wordt zal meer informatie op deze wijze verloren gaan. Dit is de reden dat er minder dynamisch bereik is bij hogere ISO-waarden. Zonde, zeker als bedacht wordt dat deze informatie wel door de sensor is waargenomen.
  • Meer licht is de oplossing voor ruis. Naast langere sluitertijden en een groter diafragma is er nog een oplossing en dat is een grotere sensor. Bij gelijke omstandigheden (sluitertijd, diafragma) vangt een Full Frame sensor twee keer de hoeveelheid licht als een APS-C sensor. En vier keer zoveel als een Micro Four Thirds-sensor. En ongeveer 100x zoveel als op mijn smartphone camera. Dit verklaart waarom Full Frame camera's een groter dynamisch bereik hebben. En ook waarom het zo lastig is om in een restaurant/kroeg een sfeervolle foto te maken met een smartphone. De laatste jaren wordt op dit terrein forse vooruitgang geboekt. Modernere sensoren presteren steeds beter, wat wil zeggen dat de ruisdrempel lager wordt. Ondanks dat fabrikanten nog steeds meer pixels op hetzelfde oppervlak (sensor) persen. Het vergelijk met een grotere sensor dient gemaakt te worden tussen camera's van dezelfde generatie.
  • Als een fotograaf besluit om in JPEG opnames te maken, dan gooit hij/zij daarmee een flink stuk (een aantal hele stops) van het dynamisch bereik van de sensor weg. Ik ga ervan uit dat wie tot hier gevorderd is in het lezen van deze droge kost in RAW werkt. 
  • ETTR werkt amper in JPEG, in RAW levert het een bestand op dat de best mogelijke signaal/ruisverhouding heeft en daarmee de meeste flexibiliteit biedt.

Maak optimaal gebruik van de werking van ruis in een camera:

  • Indien de ISO instellingen verhoogd worden, dan wordt de shot noise (ruis die veroorzaakt wordt door de spreiding van licht), en de 'upstream read noise' (de ruis komend van de ruisdrempel van de sensor) versterkt. Bij de basiswaarde (meestal 100 of 200 op DSLR's) vindt er geen versterking plaats. Bij ISO 800 wordt het signaal en de daarbij behorende ruis al 8x versterkt (t.o.v. ISO 100). ISO 3200 zelfs 32x. Deze ruis zal steeds zichtbaarder worden naarmate de ISO-waarden opgekrikt worden.
  • Naast deze soorten ruis bestaat er ook nog 'downstream shot noise', veroorzaakt voornamelijk door elektronische versterking van het signaal, d.w.z. door de ISO te verhogen. Dus naast de hiervoor genoemde versterking van 'shot noise' en 'upstream read noise' wordt er door de ISO te verhogen nog meer ruis toegevoegd. Dit is belangrijk!
  • Niet alle camera's hebben evenveel last van 'downstream shot noise'. Sommige (vaak duurdere) modellen gaan hier beter mee om. Als op een dergelijke camera de ISO-waarde verhoogd wordt resulteert dit nauwelijks in meer ruis. In ieder geval zal deze ruis wegvallen tegen de toegenomen ook aanwezige andere ruis. Op deze camera's is het verstandig om de ISO laag te houden. Zo wordt er nauwelijks ruis toegevoegd en van een maximaal dynamisch bereik gebruikgemaakt. Er wordt dan bewust een te donker beeld vastgelegd, dat in de nabewerking naar smaak lichter gemaakt zal worden. Veelal betekent dit de donkere en middenpartijen lichter maken en de lichtere partijen zo laten. 
  • Er zijn ook camera's die hier minder goed mee omgaan. Deze hebben veel meer last van 'downstream read noise' en hier werkt het andersom. Op lage ISO werken en dit later opkrikken zou betekenen dat de 'downstream read noise' enorm opgeblazen wordt. De ISO-waarde zelf verhogen werkt hier gunstiger, hiermee wordt alle informatie versterkt tot boven het niveau van de 'downstream read noise'. Dit resulteert hier in een beter beeld.
  • Camera's met veel 'downstream read noise' heten ISO-variant. Hebben zij dit niet dan zijn ze ISO-invariant. 
De vraag is natuurlijk hoe dit getest kan worden en wat de implicaties zijn.

ISO-invariantie test

De test die ik het meest ben tegengekomen werkt betrekkelijk eenvoudig: maak een juist belichte opname op hoge ISO (vaak wordt 6400 gebruikt), en ga vervolgens bij gelijkblijvende sluitertijd en diafragma-instellingen de iso iedere keer halveren. Het resultaat is een serie opnames die steeds donkerder wordt. Deze worden in nabewerking weer lichter gemaakt naar het niveau van de initiële opname (ISO3200 wordt een stop lichter, ISO1600 twee stops, enzovoort). Ga zo door tot aan de basiswaarde van de camera.

ISO-invariantie test Nikon D600
ISO 6400 t/m ISO 50.
Met alle voorgaande theorie kan dit plaatje beter bestudeerd worden. De opnames op lagere ISO gemaakt hebben ruis die onstaat door de ISO te verhogen (downstream shot noise). Maar de aanwezige overige vormen van ruis ('shot noise' en 'upstream read noise') worden versterkt in de nabewerking.
De opnames op ISO 100 en 50 zien er minder clean uit dan de overige. Dit zijn dan ook de meest extreme voorbeelden met resp. 6 en 7 stops lichter maken in Photoshop. ISO 200 ziet er op 100% niet goed uit. ISO 400 vind ik bruikbaar. De theorie zegt dat ik beter op ISO 400 een opname kan maken en die achteraf selectief lichter kan maken, terwijl ik eigenlijk denk 6400 nodig te hebben. Ik heb aanzienlijk meer dynamisch bereik om mee te werken (met name in de lichte partijen) en het eindresultaat zal minder ruis bevatten. ISO 400 lijkt de grens. Daaronder werken is niet zinvol, dan kan beter de ISO verhoogd worden naar 400.

Nadeel is wel dat de foto op het scherm van de camera veel te donker oogt wat het lastig maakt om de compositie te beoordelen. Maar stel dat het een statisch onderwerp is, dan kan er een testfoto op hoge ISO gemaakt worden, waarna naar de grenswaarde teruggegaan wordt voor de echte opname.

Tot zover alles wat ik in internetfora ben tegengekomen.
ISO-invariantie test Nikon D600
ISO 6400 t/m ISO 50
100% crops
Ik heb dezelfde foto's als hierboven nogmaals kritisch bekeken op 100%. Ik kom nu tot een andere conclusie, namelijk dat mijn camera ISO-invariant is vanaf ISO 1600. De uitsnedes op 800 en 400 ISO vind ik dermate veel slechter dat ik de grens opschuif. Dit geldt alleen in het geval er geen verkleining van het beeld achteraf plaats mag vinden. Is het een foto voor op social media, in een beperkte resolutie, dan kan ISO 400 ook prima. Is het einddoel een hele grote afdruk, dan ligt de grens bij 1600.

Een dergelijke test kan iedereen thuis uitvoeren. Het is fijn te weten waar de grens van de camera ligt.

Praktische toepassingen

Ik wist al dat ik op mijn D600 niet boven de ISO 3200 wilde werken omdat er dan teveel ruis ontstaat, nu heb ik geleerd dat dat ook niet hoeft omdat als ik op ISO 1600 werk (met te donkere beelden) ik dan uiteindelijk een betere resultaat heb. Dit is heel prettig te weten.
Bij oudere camera's, ik moet het nog testen voor mijn good-old D90, zal dat niet zo mooi uitkomen. Ik moet daarbij niet boven de ISO 400 werken en de iso-invariantie verwacht ik dat die vrijwel afwezig is. Bovendien is ISO 3200 de hoogst instelbare waarde (ISO 6400 alleen via Hi 1). Dat zou betekenen dat er vrijwel geen speelruimte is (alleen ISO100-400) en iso-invariantie is niet van toepassing.

Ik kan me levendig voorstellen dat dit een verwarrend verhaal is. Het is lang en gaat vrij diep op de materie in. Bovendien lijkt het soms tegenstrijdig te zijn, daarom een samenvatting:

  • Werk in RAW voor het beste resultaat
  • Full Frame camera's presteren per definitie beter dan die met een kleinere sensor
  • Nieuwere camera's doen het bijna altijd beter dan oudere
  • Meer licht resulteert in minder ruis. ETTR is de meest praktische methode voor minder ruis. Meer licht dient bereikt te worden door de sluitertijd te verlagen en/of het diafragma verder te openen.
  • Het is niet altijd verstandig om de ISO-instelling verder op te schroeven. Er is een grens waarbij het een beter resultaat oplevert door op een lagere ISO-instelling een te donker beeld te maken en dit in de nabewerking te corrigeren. Dit is de ISO-invariantiegrens.
  • In het geval van een bewegend onderwerp wordt het lastiger: 
    • Bij ETTR wordt hier al tegenaan gelopen: als het maximale diafragma al bereikt is en de sluitertijd wordt te lang om het onderwerp te bevriezen dan wordt ETTR lastig. Nu is de enige optie namelijk om de ISO-instelling te verhogen. Het is te hopen dat er niet voorbij de grens van 'hoogst bruikbare iso' gegaan wordt.
    • Als er een hogere ISO nodig blijkt dan de ISO-invariantiegrens, dan kan beter de camera op deze grenswaarde ingesteld worden, hetgeen resulteert in een te donker beeld, dat dan weer opgelicht zal gaan worden tijdens de nabewerking.
    • Indien het maximale diafragma al gebruikt wordt en de ISO-invariantiegrens is bereikt en nog zijn de sluitertijden te lang, dan blijft over:
      • gebruik een lichtsterker objectief
      • ga pannen, deels bewogen beelden voegen vaak dynamiek toe aan een beeld
      • voeg extern licht toe, bijvoorbeeld een flitser
      • schroef de ISO toch verder op: beter ruis dan een bewogen opname
  • Voor de volledigheid: bij een statisch onderwerp is het altijd het beste (vanuit ruis-standpunt) om de basiswaarde te gebruiken. Dit kan resulteren in het moeten gebruiken van een statief vanwege lange sluitertijden.

Glow 2015, Inside Out: De Kathedraal
ISO 100, f/8, 15 sec.
De basiswaarden van ISO 100 (bij diafragma f/8) resulteerde in een belichting van 15 seconden. Zonder statief is dat niet mogelijk. Het beeld is echter wel zonder zichtbare ruis.

Glow 2015
ISO 1600, f/4, 0.6 sec. vanaf statief
Dit is een opname van een continue veranderend beeld. Een veel kortere sluitertijd is hier nodig, vandaar de 0.6 seconden. Toch is dit beeld niet optimaal, ik had ook nog op ISO 800 kunnen werken, want nu heb ik de foto in de nabewerking donkerder moeten maken. ISO 800 had dat opgelost en tegelijkertijd een ruimer dynamische bereik betekent en daarmee een betere foto. Het diafragma had ook nog naar f/2.8 gekund, maar daar heb ik uit creatief oogpunt bewust niet voor gekozen.

Vechtende nijlpaarden, Zambia, Oktober 2014
ISO 6400, f/2.8, 1/50e, uit de hand
Nikon D600 met 300 mm f/2.8, VR aan
Met wat ik nu weet, had bovenstaande foto beter gekund. Ik had achteraf beter kunnen kiezen voor ISO 1600 bij dezelfde instellingen en dan in nabewerking lichter maken. Of ISO 3200 en 1/100e seconde i.p.v. 1/50e (of zelfs 1/200e bij ISO6400): ik heb nu veel opnames moeten wissen vanwege bewegingsonscherpte.

Nou, dat maakt een eind aan een van de lastigste en langste artikelen die ik geschreven heb. Bedankt voor  het lezen. Zijn er vragen, stel ze gerust, graag zelfs.

Robert van Brug


Een paar van de camera's die anno 2015 als volledig ISO-invariant worden beschouwd, gebaseerd op dit artikel:

  • Nikon D810, D750, D5500, D7100
  • Sony a7RII
  • Fuji XT1, X100, XE1

ISO-variante camera's anno 2015:

  • Canon 5DMKIII, 6D, 60D, 70D, 7D


Een paar van de gebruikte definities:
  • De spreiding van licht wordt 'shot noise' genoemd. 
  • Alles wat daarna aan ruis ontstaat is 'electronic noise'. 
  • 'Upstream read noise' wordt veroorzaakt door de ruisdrempel (EN: noise floor) van de pixel/sensor. 
  • 'Downstream read noise' wordt veroorzaakt door softwarematige versterking van het signaal (ISO verhogen) en andere componenten in de camera, zoals bijvoorbeeld de analoog/digitaal converter (ADC).

donderdag 12 november 2015

Glow: tips voor fotografie bij lichtfestivals

Dit jaar is het alweer 10 jaar geleden dat het het lichtfestival Glow in Eindhoven voor de eerste keer werd georganiseerd. Toen nog kleinschalig met enige tienduizenden bezoekers in een week. In 2014 heeft het festival een waanzinnige 650.000 bezoekers mogen verwelkomen. Ook Amsterdam heeft inmiddels een lichtfestival (Amsterdam Light Festival), net als vele steden over de wereld.

Vanaf het begin is het voor de fotograaf een uitdaging om hier mooie opnames te maken. Het oefent een enorme aantrekkingskracht uit op fotografen en het is vaak struikelen over de statieven. Toch zijn er ontwikkelingen: traditioneel waren er vooral vrij statische projecties op gebouwen. Er is een ontwikkeling naar meer en meer dynamiek. Dit vraagt ook om een aanpassing van de techniek in de fotografie.

Ik geef in dit artikel kort wat adviezen over hoe te werk te gaan om tot mooie resultaten te komen.

TIPS TRADITIONELE AVONDFOTOGRAFIE:


  1. Niet flitsen. In mijn allereerste artikel op dit blog heb ik al opgeroepen niet te flitsen. Toch zie ik 4 jaar later nog steeds mensen dit doen. 
  2. Statief: in plaats van te flitsen dient een lange sluitertijd gebruikt te worden. Om geen bewogen foto te krijgen dient er vanaf een stevig statief gewerkt te worden.
  3. ISO: Stel deze zo laag mogelijk in, d.w.z. 100 of 200.
  4. Diafragma: Als het onderwerp weinig diepte heeft, zoals een projectie op een gebouw, dan kan het diafragma helemaal open.
  5. Zonnekap: doe de zonnekap altijd op de lens, ook 's avonds. Het voorkomt allerhande problemen in het beeld en het beschermt de lens.
  6. Oculair dop. Als er sprake is van lange sluitertijden dan is het verstandig om het oculair (beter bekend als de zoeker) tegen ongewenste lichtinval  af te sluiten met de daarvoor meegeleverde oculairdop. Sommige high-end camera's hebben hiervoor een schakelaar.
  7. Vibratie-reductie uit op statief. Als de camera op een stevig statief is gemonteerd zijn er geen ongewenste trillingen en werkt VR/IS/OS contraproductief.
  8. Afstandsbediening/zelfontspanner: Om trillingen uit te bannen is het verstandig om niet de ontspanknop te gebruiken om een opname te maken, maar in plaats daarvan de afstandsbediening te gebruiken. Of de zelfontspanner, dat is een redelijk alternatief.
  9. Ruisonderdrukking bij lange sluitertijden: dit is in veel camera's een optie in het menu. Ik gebruik deze niet vaak. Reden is dat de camera dan afloop van een foto nog een foto maakt met dezelfde instellingen maar de sluiter helemaal dicht. De hierin ontstane ruis/dode pixels worden uit het oorspronkelijke beeld verwijderd. Heel effectief, maar bij lange opnames bijzonder irritant als er iedere keer dubbel zo lang gewacht moet worden.
  10. Schiet uitsluitend in RAW. Zelf gebruik ik dit altijd, maar bij avondfotografie  is het noodzaak. Er zijn enorme contrasten tussen de lichten en de donkere lucht/schaduwpartijen en het dynamisch bereik van een RAW-opname is veel groter dan die van een JPEG-opname. Bovendien kan hierdoor achteraf zonder kwaliteitsverlies de witbalans bijgesteld worden.
  11. Camera/lens: vanzelfsprekend leidt gebruik van hogere kwaliteit apparatuur tot hogere kwaliteit foto's. Maar bij deze vorm van fotografie is het minder belangrijk dan bij veel andere. Op lage ISO-waarden en vanaf statief moet het met alle apparatuur mogelijk zijn prachtige foto's te maken. 
Glow 2010, Luminarie De Cagna
ISO 200, f/22, 0.8 sec.
Nikon D90 + 18-200mm f/3.5-5.6, vanaf statief
Mijn eerste editie van Glow bevatte dit verpletterende beeld: een zee van licht door enorme hoeveelheden LED-lampjes. Er zit heel veel diepte in het beeld, daarom heb ik het diafragma maximaal dichtgeknepen. F/22 is niet nodig, maar dat wist ik toen nog niet. ISO 200 is op een Nikon D90 de basiswaarde. Hoe indrukwekkend dit beeld ook is: het is statisch. Niets beweegt, het zijn alleen maar heel veel lampjes.

Glow 2013
ISO 100, f/2.8, 1 sec.
Nikon D600 met 50mm f/1.4G, vanaf statief
Ook in 2013 waren er nog statische beelden. Feitelijk was dit een dynamisch beeld, maar de veranderingen voltrokken zich maar langzaam, dus alle tijd om met 1 seconde sluitertijd een geslaagde opname te maken.

TIPS BIJ DYNAMISCHE BEELDEN:

Er is een trend naar meer gebruik van bewegende beelden in plaats van een statisch beeld. Dit biedt een uitdaging voor de fotograaf: als er een momentopname van een bewegend beeld gemaakt moet worden dan zal de sluitertijd omlaag moeten. Dit betekent automatisch dat dit gecompenseerd moet worden in ISO, er even vanuit gaande dat het diafragma al goed staat ingesteld.

Glow 2013
ISO 1600, f/2, 1/200e sec.
Nikon D600 met 50mm f/1.4G, vanaf statief
Dit is een mooi voorbeeld: een monster wordt geprojecteerd op een waterstraal. Dit beeld veranderde continue.  

Glow 2014, DELA-gebouw
ISO 1600, f/4, 1/80e sec.
Nikon D600 met 24-70mm f/2.8
Deze opname van het DELA-gebouw is uit de hand gemaakt. Met 1/80e seconde sluitertijd op 24mm is dat ook geen probleem. 

Ten opzichte van de meer traditionele vorm zijn er een paar dingen gewijzigd:
  • Hoge ISO. 1600 geeft 16x versterking van het licht t.o.v. ISO 100. Hoge ISO-waarden betekenen meer ruis, zeker in de donkere partijen. Maar anno 2015 zijn er een behoorlijk aantal camera's op de markt waarmee veel beter een hoge waarde ingesteld kan worden. Full Frame camera's zijn hier over het algemeen beter in. Dit betekent ook dat het nu wel loont om een dure camera in te zetten.
  • Groot diafragma. Hier is f/2 gebruikt, wat 2x zoveel licht betekent als bij f/2.8. En 128x zoveel licht als bij f/22. Lichtsterke objectieven zijn over het algemeen veel duurder dan de minder lichtsterke varianten. Een 50mm f/1.4 of f/1.8 is relatief betaalbaar.
  • Statief: bij een sluitertijd van 1/200e seconde is dat niet per se nodig.
  • Afstandsbediening/zelfontspanner/oculairdop: ook niet meer nodig.
  • Vibratiereductie VR/IS/OS: als er geen statief meer wordt gebruikt is het nu juist wel raadzaam om de eigen bewegingen te corrigeren hiermee.
Glow 2015: Eindhoven vergaapt zich aan reusachtige lamp
ISO 1600, f/4, 1/20e sec., vanaf statief
Nikon D600 met 24-70mm f/2.8

Een andere oplossing kan zijn om van het dynamische beeld geen foto te maken, maar een film. Vrijwel alle camera's bieden de functionaliteit en zo worden ook de aanwezige geluidseffecten meegenomen. In 2014 heb ik zo een film gemaakt van Flashback.

Meer creatieve foto's

Terug naar de fotografie.
Al het voorgaande zijn technische tips. Welke instellingen zijn nodig, welke apparatuur is handig. Maar dit levert slechts technisch geslaagde beelden op, de vraag is of deze aansprekend zijn. En of ze onderscheidend zijn. Ik ben altijd blij met een goed geslaagde opname, maar als ik vervolgens op social media zie dat bijna iedereen eenzelfde foto heeft gemaakt, dan baal ik toch een beetje. En dus probeer ik me te onderscheiden. Ik ga op zoek naar een andere invalshoek. Ik hoop toch op uniek materiaal, wat een serieuze uitdaging is met zoveel fotografen op de been. Hier onder van ieder jaar een voorbeeld:

Glow 2010
ISO 200, f/8, 2.3 seconden
Het spectaculaire beeld hierboven is ontstaan door uit te zoomen tijden de 2,3 seconden dat de sluiter openstond. Dit is een truc, maar wel een met af en toe mooie resultaten.

Glow 2011, Tunnel of Love
ISO 200, f/6,7, 8 seconden, vanaf statief
De 8 seconden sluitertijd zorgen ervoor dat de tunnel verlaten lijkt, terwijl hij bomvol bezoekers was.

Glow 2012, hoofdbureau van politie
iso 200, f/6.3, 2.5 sec.
Dit was een leuk schouwspel: er klom een poppetje uit de cel en die werd achtervolgd. Het is niet voor niets het politiebureau. Dit ging vrij snel. Hierdoor kwam ik op het idee om het hele verhaal in één beeld te vangen. Dit zegt mij meer, die poppetjes zijn per stuk fotografisch niet heel interessant. 

Glow 2013
iso 100, f/11, 0.5 sec.
Deze boom met paarse LED-kristallen stond voor het Temporary Art Center. Lastig te fotograferen met het gebouw er vlak achter. Ik heb gekozen om het Philips Stadion aan de overkant van de straat mee te nemen, vandaar het kleine diafragma. Het standpunt en de achtergrond maken het hier creatief.

Glow 2014
ISO 6400, f/4, 1/30e sec.
In 2014 was er een 3D-kunstwerk waarvoor brilletjes werden uitgedeeld. Dit was op Stratumseind en het was een zeer druk gedeelte van de route. Creativiteit uitte zich hier door de kijkers en niet het kunstwerk vast te leggen. En 3D is toch niet vast te leggen, maar het publiek wel. Het was knap donker, korte sluitertijden verplicht omdat er zoveel mensen opstaan, en geen schijn van kans op het gebruiken van een statief. Vandaar ISO 6400. 

Glow 2015, Stadswandelpark
ISO 800, f/11, 1/6e sec.

Deze ca. 15 meter hoge toren van vlammen was een eyecatcher van jewelste. De twist zit hier in het standpunt: door vanaf de andere kant (buiten de route) te werken, kon ik ook een reflectie meepakken in de aanwezige vijver. Twee constructies voor de prijs van één. Bovendien staat het kunstwerk (rechtsboven) dat aan die kant van de vijver staat ook in beeld, wat voor kenners van het Stadswandelpark herkenbaar zal zijn. 

Al 6 jaar fotografeer ik bij Glow, en ik hoop er komende jaren ook bij te zijn. Het is leuk om te ervaren en een uitdaging om er fotografisch iets van te maken. 

Bedankt voor het lezen, veel plezier bij Glow!

Robert van Brug