vrijdag 6 januari 2012

Beeldstabilisatie: nuttig of onzin?

In een vorig artikel had ik het al over het bevriezen van beweging. Korte herhaling, er waren vier soorten beweging:
  1. de trilling van je hand. En je hand trilt altijd al is het maar door je eigen hartslag. Dit is een van de redenen om foto's vanaf een statief te nemen, dat is veel stabieler.
  2. de beweging van het object waar je je op/in bevindt, bijvoorbeeld een rijdende auto of trein.
  3. het object zelf beweegt. Een vogel die naar je toe vliegt heeft een voorwaartse snelheid, dat is ook beweging, en wel met 50-80 km/u. Een formule 1 auto kan 300 km/u halen net als een slechtvalk in duikvlucht, een straaljager ruim 1000 km/u.
  4. Beweging in het object zelf: in het vorige voorbeeld zou dat het klappen van de vleugels zijn. Deze beweging gaat nog veel sneller dan de vorige en is dus moeilijker te bevriezen. 
Vorige keer ben ik ingegaan op nummers 3 en 4 in het artikel over sluitertijd. Nu gaan we het hebben over nummers 1 en 2: beeldstabilisatie.

Eerst de term beeldstabilisatie. Nikon noemt het Vibration Reduction (VR). Canon heeft het over IS: Image Stabilisation. Sony noemt het Super Steady Shot en Panasonic over Optical Image Stabilizer of OIS. Het komt allemaal op hetzelfde neer. Maar wat is het, wat doet het en wat doet het niet?

De beeldstabilisatie in moderne apparatuur vermindert het effect van de trilling van de apparatuur zelf. Het heeft helemaal niets te maken met beweging van je onderwerp! Over het algemeen is het een extra optisch element in de lens (soms in de camera zelf) die de trilling probeert te compenseren die het waarneemt.

In een van mijn eerste artikelen over diafragma en sluitertijd leg ik uit dat de minimale sluitertijd 1 gedeeld door de brandpuntsafstand moet zijn. Dus met een 50 mm lens 1/50e seconde, met een 500 mm lens 1/500e. Dat klopt ook, maar het is niet het hele verhaal.
Er moet namelijk nog gecorrigeerd worden voor de crop factor. Met mijn camera met een crop factor van 1,5 en een 300 mm lens moet ik dus minimaal 1/450 halen. Dat zit niet op de camera, het wordt 1/500.
Ik gebruik ook nog vaak een 2x Teleconverter en ook daar moet rekening mee gehouden worden. Het wordt nu 1/(300*1,5*2)= 1/900e seconde. Afgerond 1/1000e seconde. En dat is erg kort! Vroeger was dit vaak de kortste sluitertijd die op een camera zat, en dat alleen maar om de trilling van het toestel tegen te gaan.

Maar stel nu dat ik met deze apparatuur iets wil vastleggen wat niet of nauwelijks beweegt. Voor wat betreft de bewegingsonscherpte van het onderwerp zou misschien 1/60e seconde prima zijn, maar met deze lange lens erop kom ik op 1/1000e. En met een kortere lens komt het onderwerp niet zo groot in beeld. Als er genoeg licht is om de opname bij 1/1000e seconde te maken dan doe je dat gewoon, maar als dat er nou niet is? Als het schemert bijvoorbeeld, wat dan? Dan komt beeldstabilisatie om de hoek kijken.

De fabrikanten claimen 2 tot 4 stops langere sluitertijden door beeldstabilisatie. Dat betekent 22 tot 2langere sluitertijden, dat wil zeggen 4 tot 16 keer zo langzaam. Terug naar het voorbeeld en uitgaande van 4 stops: 900/16=56, dus het wordt 1/60e seconde. En misschien is daarvoor wél genoeg licht.

Natuurlijk kun je in bovenstaande geval zonder beeldstabilisatie de ISO-waarde verhogen. Maar die moet dan wel 16 keer zo hoog worden. Bijvoorbeeld van ISO 200 naar ISO 3200. Dat levert bakken met ruis op, ook op de high-end camera's.
Andere optie is een statief, dat reduceert immers de trilling van de apparatuur. En inderdaad is dat in veel gevallen verstandig om te gebruiken, maar soms kan het gewoon niet of je hebt het statief weer eens niet bij je. Dan blijft beeldstabilisatie als redmiddel over.

Verreaux' Oehoe, foto gemaakt in Malawi. Dit prachtbeest zat verscholen tussen de bladeren, onmogelijk geplaatst in een heel donker deel van de boom met een superlichte achtergrond v/h licht dat door de bladeren valt.

300 mm f/2.8 lens. 1,5 crop factor. 1,4x teleconverter, wordt: 1/630e => 1/640e seconde. Dat was niet mogelijk ivm het weinige licht. Gelukkig is er beeldstabilisatie! Dan wordt het 1/16e deel is 1/40e seconde. Opname gemaakt op 1/50e seconde, uit de hand! Gelukkig zitten uilen extreem stil, dus voor bewegingsonscherpte hoefde ik niet bang te zijn.
ISO 200 ingesteld om ruis te minimaliseren.
Opname gemaakt in A-stand, diafragma f/5,6, zwaar overbelicht (+2,33) om te compenseren voor de lichte lucht in de achtergrond.




Ik durf wel te beweren dat bovenstaande foto zonder deze feature mislukt zou zijn, hier voegt het absoluut iets toe.

Conclusie 1: als door de lengte van het objectief je gedwongen wordt tot snelle sluitertijden terwijl het onderwerp zelf nauwelijks beweegt, dan lost beeldstabilisatie dat probleem op.

Maar wat nu als je onderwerp wél beweegt? Zoals deze jagende Velduil in Zeeland.

300 mm f/2.8 lens, zonder converter, met 1,5 crop-factor camera. 1/450e mét VR = 450/16=  28 => 1/30e seconde. Maar dan is een vliegende vogel helemaal bewogen! Zie het  vorige artikel.
Het was hier regelrechte schemering (half 6 's middags in Januari), zodat ik de ISO heb verhoogd naar 1600.
Resultaat: 1/500e seconde sluitertijd. Voldoende om de vluchtbeweging (bewegingssoort #3) van deze prachtige uil vast te leggen, maar in de vleugels (bewegingssoort #4) zit wel degelijk nog beweging. Meer kon ik niet doen. Nog hogere ISO resulteert in aanzienlijk meer ruis.
1/1000e seconde of sneller zou hier ideaal zijn geweest....

Zoals je kunt zien voegt de beeldstabilisatie hier eigenlijk niets toe. Immers: de beweging van mijn onderwerp dwingt me tot een sluitertijd (1/500e of minder) die sneller is dan de 1/450e die ik zonder beeldstabilisatie had kunnen bereiken. Toch had ik het hier aanstaan, uit gewoonte.

Sinds kort weet ik dat bij sluitertijden van 1/500e of sneller de beeldstabilisatie eigenlijk uitgeschakeld moet worden. Dit heeft te maken met het stukje techniek dat dit regelt, dat is gewoon niet snel genoeg om bij dergelijke sluitertijden nog iets toe te voegen, sterker nog, het vermindert dan de kwaliteit. Er is aangetoond dat een foto op 1/2000e seconde zonder beeldstabilisatie scherper is dan dezelfde foto met.

Nu zijn er ook objectieven in de handel met een veel kortere brandpuntsafstand met beeldstabilisatie. Bijvoorbeeld de professionele groothoekzoom van Canon 17-55 mm 2.8 (vanaf 800 euro!). Op maximaal 55 mm zou er dus 1/55 nodig zijn, plus cropfactor 1,6x =1/88e => 1/100e seconde. Daarna komt de beeldstabilisatie om de hoek kijken die dit naar beneden haalt. Maar dat hoeft toch niet? 1/100e seconde is toch een hele normale waarde? Natuurlijk kan het zijn dat je mensen bij schemering wilt vastleggen en dan helpt het absoluut, maar over het algemeen is beeldstabilisatie meer iets voor de lange lenzen.

Conclusie 2: Het nut van beeldstabilisatie neemt recht evenredig toe met de lengte van de lens

Het is ook een middel voor fabrikanten om de prijs en daarmee de marge op te schroeven. Een 70-300 mm lens van Nikon bijvoorbeeld is met en zonder beeldstabilisatie te koop. Zonder is deze verkrijgbaar voor 150 euro, met voor 300 euro. En verder zijn ze gelijk! Als je deze lens nu alleen gebruikt bij snelle sluitertijden, dan heb je er niets aan om de dure aan te schaffen. Denk hieraan.

Er zijn ook mensen die foto's maken vanaf een degelijk statief. En dan met de zelfontspanner of een afstandbediening. Wat moet je dan nog met beeldstabilisatie? Antwoord: niets. Kan het echter kwaad om dit dan aan te hebben staan? Ja dus. Blijkbaar probeert de beeldstabilisatie beweging te compenseren die er niet zijn en dat is niet goed voor het uiteindelijke resultaat.

TIP: zet de beeldstabilisatie uit bij fotograferen vanaf statief

Gebruik je echter wel een statief maar druk je handmatig de ontspanknop in, dan moet het aan staan. Gebruik je geen statief maar een monopod (eenpootstatief), dan moet het ook aan staan. Ontstaat er wat trilling door de wind of langsdenderende vrachtauto's, ook dan moet het aan staan. Pas als je zeker weet dat die trilling er niet is mag het uit.

Het hele voorgaande stuk gaat uitsluitend over spiegelreflexcamera's, maar ook de moderne compactcamera's claimen beeldstabilisatie. En waar bij spiegelreflexcamera's er beeldstabilisatie is óf niet wordt bij compactcamera's een heel scala aan marketingkreten opengetrokken om indruk te maken op de argeloze consument. Feit is echter dat momenteel alleen de duurdere compactcamera's over lens-shift techniek (Nikon kreet) beschikken, wat echt het beeld stabiliseert. Het gros van de compactcamera's echter verhoogt de ISO zodra het moeilijk wordt. En vanwege de veel kleinere sensoren vaak met rampzalig resultaat. Vaak is boven de ISO800 op deze toestellen de ruis niet meer te overzien, op de goedkopere toestellen ook hieronder al.
Er zijn nog andere gadgets zoals Nikon's Best shot selector (BSS) die automatisch 10 opnames maakt en zelf de beste kiest. Ik moet toegeven dat ik geen idee heb of het goed werkt. Mij lijkt het dat veel consumenten die een compactcamera kiezen dat onder andere doen om niet met zo'n complexe spiegelreflex aan de gang te hoeven. En dan krijg je een hele berg van dit soort verwarrende onzin. Zorg liever dat de kwaliteit hoger is en laat die onzin achterwege.

Afsluitend nog de compactcamera's met megazoom, soms tot een 600 of 800 mm lens equivalent aan toe. Dát in combinatie met de veel kleinere sensor smeekt om beeldstabilisatie. Anders heb je 36x zoom of zoiets, maar je kunt er geen fatsoenlijke foto mee maken. Dan blijft het verstandig dichterbij je onderwerp te komen en minder te zoomen, maar dat geldt altijd!

TIP: zoom niet in, ga dichterbij je onderwerp staan

Bijkomend voordeel is dat er minder lucht met allerhande vervuiling zit tussen de lens en het onderwerp, nog een reden waarom de foto beter zal worden. En als het eigenlijk  altijd wel lukt om dichterbij te komen heb je ook geen dure telelens nodig. Tjonge, ik bespaar mijn lezers vandaag veel geld.

Hopelijk heb ik hiermee wat meer duidelijkheid geschapen over het gebruik, de zin en onzin, van beeldstabilisatie.

Bedankt weer voor de aandacht!

Robert van Brug





3 opmerkingen:

  1. het is wederom weer een kundig verhaal, je schrijft het duidelijk en zonder poespas op. Heerlijk om te lezen. Bedacht me net wel even, dat ik moet kijken of de VR weer aanstaat op de macro, met statief bezig geweest en inderdaad uitgezet.
    Maar als ik het veld in ga, moet deze wel weer aan staan..;-)

    Groetjes Von

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Bedankt voor je heldere verhaal. Ik heb een lens 18-200 incl beeldstabilisatie. Nu overweeg ik de aankoop van een camera incl beeldstabilisatie. Is dit verstandig en/of kan dit goed 'samen'?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hallo Jack,

      bij mij weten zit beeldstabilisatie óf in de lens óf in de camera. Beide systemen doen in principe hetzelfde. Logischerwijs heb je er niets aan om het dubbel te hebben en zou dit zelfs fout kunnen gaan. Maar op alle lensen met beeldstabilisatie is deze met een schuifje ook eenvoudig uit te zetten, dus het kan nooit een heel groot probleem worden. Hopelijk helpt dit antwoord je weer wat verder.

      Robert

      Verwijderen