Een Kogel Door Een Kerk: The Making Of

Enige tijd geleden werd ik benaderd door Willem Berkers, kunstenaar te Son en Breugel, met de vraag of ik wilde ondersteunen in het realiseren van een project. Hij was doorverwezen naar mij voor het maken van een foto. Het gaat om een kogel die door een kerk gaat, en die moet beeldvullend recht van voren vastgelegd worden. Daar moet tenslotte een afdruk van 1 x 1 meter van gemaakt worden. Dat klonk spannend dus ik ben gaan praten en zo begon er een fotoavontuur.

Het project heet "Een kogel door een kerk". De kogel in dit geval is een gegoten bronzen replica van een 9 mm kogel, de kerk is de Sint Jan in Gouda. De Sint Jan staat bekend om zijn prachtige gebrandschilderde ramen (de "Goudse Glazen"). Vooral aan het einde van de kerk, bij het koor, zijn er prachtige afbeeldingen te vinden. Deze bevinden zich hier in een halve cirkel.

Het centrale glas, recht achter het koor (nr.15), in de Sint Jan te Gouda.
Nikon D600, 24 mm.

Er bestaan prima foto's van alle glazen, maar Willem wilde er zoveel mogelijk tegelijk in een vervreemdend beeld vangen. Zelfs met een fisheye lens zal het niet lukken alle glazen in beeld te brengen, en hier komt de kogel in beeld. Een 9 mm kogel heeft een relatief botte punt en werkt daardoor als een extreem bolle spiegel.

Robert met 9 mm-kogel

Hier is te zien dat de kogel meer dan levensgroot is! In werkelijkheid is de diameter 9mm (goh!), deze replica is 15 cm. Dat maakt het fotografisch iets eenvoudiger. De kogel is in brons gegoten en daarna gepolijst. Gewicht: 5 kg.

Als je deze kogel nu op de juiste plek in het midden van het koor houdt, dan komen er heel veel glazen in één keer op de foto.

De kogel met reflecties van de glazen tijdens de voorbereiding

Maar hoewel dit een vervreemdend beeld oplevert kan het beter. Voornaamste punt van kritiek op dit beeld is dat de glazen alleen in het bovenste deel van de kogel zichtbaar zijn en de bovenste rij glazen wordt erg klein op deze manier. Hiervoor is een doeltreffende oplossing: de kogel hoger houden. Willem had bedacht dat een meter of 8 boven de grond ideaal was, omdat dan beide rijen glazen er mooi opkomen. En zo begon een plan vorm te krijgen, waarbij steeds nieuwe barrières overwonnen dienden te worden.

• Hoe krijg je de kogel op 8 m hoog? Antwoord: je hangt hem op aan een kabel, vanaf het plafond. Er blijkt boven de kerk een zolder te zijn (op 24 meter hoogte), en er zijn luiken in de zolder waardoor iets opgehangen zou kunnen worden.
• Hoe zorg je dat hij horizontaal hangt? Met behulp van een contragewicht.
• Waar hang je de kogel mee op? Met zwartkleurige elektrokabel. Dat is enorm sterk en valt zo veel als mogelijk weg tegen het donkergroene plafond in de reflectie van de kogel.
• Hoe zorg je dat hij stil komt te hangen? Door de kogel een dag eerder al op te hangen, en met behulp van twee spandraden (ijzergaren) die schuin naar achter lopen.
• Hoe bepaal je waar de kogel precies moet hangen? Door het vloeroppervlak van de kerk nauwkeurig in kaart te brengen, zichtlijnen e.d. in te tekenen.

Uiteindelijk heeft Willem dit uitgedacht in de voorbereiding die ongeveer een half jaar in beslag heeft genomen. In deze periode is er ook veelvuldig contact geweest met het kerkbestuur en de koster (Maurits) en zij wilden in ieder geval meewerken.

In dezelfde periode realiseerde Willem zich dat hij zelf de foto niet zou kunnen nemen. De omstandigheden zijn op zijn minst lastig te noemen: relatief donker met zeer hoog contrast. Bovendien wilde hij de fotograaf niet op de foto hebben. Het nadeel van zo'n bolle spiegel echter is dat de hele omgeving erop komt. Inclusief de fotograaf. Hiervoor zocht Willem contact met verschillende fotografen en kwam hij uiteindelijk bij mij terecht. Enkele van de fotografische uitdagingen op een rij:

• De fotograaf moet zelf niet in beeld. Dit is op te lossen door met een afstandbediening te werken.
• De camera moet zo klein mogelijk in beeld. Dit kan door met een telelens te werken, zodat van een aantal meter afstand de kogel toch behoorlijk beeldvullend wordt. Hiervoor is een aanzienlijke brandpuntsafstand nodig.
• Het einddoel is een aantal afdrukken van 1 x 1 meter. Dit stelt hoge eisen aan de apparatuur en zoveel mogelijk pixels is gewenst. 
• Hoe krijgen we de camera op 8 meter hoog? Het idee is immers om de kogel recht van voren vast te leggen. De kerk beschikt zelf over steigermateriaal. Maar dan zou de steiger ook op de foto komen. Er bleek ook nog een hoogwerker(tje) te zijn die de gewenste hoogte haalt. Maar de hoogwerker moet niet in beeld komen. Bovendien is de hoogwerker erg wiebelig en zijn er lange sluitertijden nodig omdat het vrij donker is in de kerk. Oplossing was een constructie die op een van de dwarsstangen tussen de centrale pilaren geklemd kon worden, waar een fototoestel aan bevestigd kon worden. Hiervoor is een stuk schroefdraad van 3/8e inch van belang, want daar kan een balhoofd van een statief op.

De combinatie van bovenstaande leidde naar mij. Ik heb voor met name vogelfotografie een telelens en heb een 24 megapixel camera van hoge kwaliteit. Bovendien houd ik wel van een uitdaging en dat is dit zeker. Ik was niet de eerste fotograaf die benaderd werd voor dit project. Een aantal vielen af doordat zij niet in de hoogwerker durfden. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen: het is een erg wiebelige constructie.

Robert met hoogwerker op weg naar de dwarsstang op 8m hoogte

Vooraf had ik ook nog wat rekenwerk gedaan en toen realiseerde ik me dat mijn 600 mm de kogel redelijk beeldvullend in beeld zou brengen, maar dat 700 mm beter zou zijn. En 24MP is veel, maar meer is beter in dit geval vanwege de gewenste afdruk op 1 x 1 meter. Dus mijn goede vriend Wim Werrelman gevraagd of hij tijd en zin had om mee af te reizen naar Gouda en dat had hij gelukkig. Zo konden we ook samen overleggen over eventuele andere uitdagingen die we op de dag zelf tegen zouden komen, en die zijn er altijd. Hoe goed de voorbereiding ook is, ter plaatse kom je ook uitdagingen tegen waar een oplossing voor moet komen.

Het plan, in het kort:

• half jaar voorbereiding, contacten leggen, afspraken maken, etc.
• een dag van tevoren: kogel ophangen op de exact juiste plaats in de ruimte. Dit heeft Willem gedaan.
• Op de dag zelf: constructie met behulp van hoogwerker aan de dwarsverbinding bevestigen: Robert
• Instellingen bedenken welke gebruikt kunnen worden. Wim samen met Robert. 
• Testfoto's vanaf de grond vanaf statief maken: Wim
• Foto-apparatuur bevestigen. Auto-focus uit, ontvanger bevestigd aan camera: Robert. Dit is een spannend moment
• Foto's maken m.b.v. afstandbediening
• Foto's beoordelen
• Afbreken opstelling
• Thuis: uitzoeken, nabewerken

Het bevestigen van de foto-apparatuur

De uiteindelijke constructie

De gebruikte apparatuur, los van de custom-build beugel die Willem gemaakt heeft, was:

• Camera: Nikon D800E
• Lens: Nikon 500 mm f/4 VR II
• Teleconverter: Nikon 1.4x TC II
• Benro balhoofd
• Afstandbediening (zender en ontvanger) van Hähnel.

Opstelling in beeld, kogel zichtbaar in het midden

En dan is het na alle voorbereidingen een kwestie van opnames maken. We hadden de camera zo ingesteld dat er iedere keer 5 foto's gemaakt werden met variërende belichting. Hierdoor hadden we de gelegenheid om indien gewenst achteraf een HDR-opname te maken. Dit bleek niet nodig omdat we geluk hadden met het weer: het was egaal bewolkt, waardoor er door alle ramen evenveel licht naar binnen kwam, maar het was ook helder, waardoor het niet heel donker bleef in de kerk. 

Vervolgens hebben wij met alle variaties in verlichting in de kerk aan en uit foto's gemaakt. Daarna heb ik (weer de hoogwerker) de foto's gecontroleerd en ik vond dat we iets scherpte misten. Om die reden hebben we het nog een keer overnieuw gedaan, maar nu met de spiegel omhooggeklapt.

En tussendoor bezoekers van de kerk vriendelijk verzoeken om buiten beeld te gaan staan. Of gewoon even wachten. En toen hadden we 200 foto's van een kogel door een kerk. Ondanks de stevige constructie bleken enkele bewogen te zijn, maar daarom hadden we veel foto's gemaakt. De rest van het traject bespreek ik in een separaat blog, net als het eindresultaat.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug