dinsdag 17 januari 2012

Zijn dure lenzen 't geld waard?

Verslag van een test van de Nikon 70-300 VR f4.5-f/5.6 tegen de Nikon 300 2.8 VR, die ruim 10 keer zo duur is. Als je op 300 mm brandpuntsafstand foto's wilt maken kan dat met beide lenzen. Waarom dan meer betalen?

Of beter gezegd: test van mijn oude lens tegen de nieuwe. De oude heb ik geruime tijd met veel plezier gebruikt maar ik liep tegen de grenzen aan. Ik maak met de nieuwe lens aanmerkelijk betere foto's. Waarom dan toch een test? Omdat ik dit kán testen. Omdat dit nooit tegen elkaar getest wordt. Dit is niet appels met peren vergelijken, maar druiven met meloenen. En toch.... nou, lees maar.


Aan de rechterzijde:
Flinke telezoomlens met een bereik van 70-300 mm. F4.5-5.6. Vibration reduction. Geschikt voor alle spiegelreflexcamera's (FX en DX) van Nikon. Hier heb ik een jaarlang veel plezier van gehad bij het vastleggen van vogeltjes, maar ook op safari.

Aan de linkerzijde:
Professionele primelens van 300 mm, diafragma f/2.8. Vibration Reduction. Vele malen kostbaarder. Geschikt voor alle spiegelreflexcamera's (FX en DX) van Nikon. Mede dankzij deze lens zijn mijn foto's beter geworden.

Voordelen primelens:
  • Gevoeliger voor licht. Dit is zeer belangrijk. Een f/2.8 is 2 stops => 2= 4 keer zo gevoelig voor licht als de f/5.6 van de zoomlens, en dus 4 keer snellere sluitertijden bij hetzelfde licht, of een lagere ISO waarde.
  • Optisch beter. Iedere lens geeft vertekening. Betere lenzen hebben hier veel minder last van. Ook geeft een professionele lens meer detail. Afhankelijk van de soort fotografie is dit nog belangrijker dan het vorige punt.
  • Meer specifiek: minder last van vignettering (donkere hoeken), met name bij een Full Frame body.
  • Steviger, gaat langer mee (decennia), kan beter tegen stof, vuil en vocht (niet mee zwemmen, niet als honkbalknuppel gebruiken. Uiteraard gewoon heel voorzichtig mee zijn!) Maar als je iedere dag, de hele dag, foto's maakt, dan is dit zeer belangrijk.
  • Kan gecombineerd worden met een teleconverter, waardoor de brandpuntsafstand nog groter wordt. Met eenvoudige zoomlenzen zoals in dit voorbeeld kan dit niet.

Hier beide lenzen van voren gezien. De primelens heeft een diameter die het dubbele is als die van de zoomlens. (Wiskunde: oppervlakte van een cirkel, A = πr2). Een dubbel zo grote straal is een vier keer zo groot oppervlak en daarmee vier keer zo lichtgevoelig.

Nadelen primelens:
  • Kostbaar. De primelens is ruim 10 keer zo duur als de zoomlens. Dit is zoveel dat je mogelijk een verzekering wilt afsluiten, het wordt nog duurder hierdoor.
  • Je kunt er niet mee in- of uitzoomen. 300 mm en that's it.
  • Zwaar. Met 3 kg gewicht voor alleen de lens sjouw je je een breuk. Bovendien is het moeilijk om dit uit de hand stil te houden.
  • Groot. De 300 mm lens is veel groter. Dit kan ook wel eens onhandig zijn, bijvoorbeeld als het in je handbagage wilt meenemen op een vliegreis. Er is dan niet veel ruimte meer voor iets anders.
  • Extra zaken nodig, zoals: een andere tas, want door het formaat past het niet in de tas die je al had. Een duur statief, want een normaal statief kan dit niet aan. Koppelingsplaten (bijvoorbeeld van Wimberley) zijn aan te raden, maar kost ook zo weer 150 euro. Een monopod is ook een goed idee om hierbij te gebruiken.
  • Een wellicht onverwacht punt: je valt op met zo'n lens. Mensen komen op je af en vragen wat je aan het doen bent. Dit is een type aandacht die niet iedereen wil.
Dit is allemaal leuk en aardig, maar zie je dat ook terug in de foto's, want daar gaat het om. Dus: test! Ik heb niet lang nagedacht over een complexe opstelling. Kom op, de ene lens is ruim 10 keer zo duur als de andere, dus het verschil moet direct zichtbaar zijn, toch?
Ik heb van ongeveer 30 meter afstand met dezelfde camera met beide lenzen een foto gemaakt van een bord van ongeveer 30 cm hoog. Alle instellingen waren bij beide foto's gelijk, net als de bewerking achteraf. Diafragma f/8 gekozen zodat ook de zoomlens goed kan presteren. Hier is het resultaat (dit is een uitsnede van het bord, er staat meer omgeving op de hele foto):

Zoals het bord op de foto al aangeeft, er geldt hier een waarschuwing: de foto's op Blogger zijn van een lage resolutie, dat wil zeggen dat de kwaliteit niet goed te beoordelen is hier. Ik heb deze opnamen in alle kleine details bekeken en dan is er weinig verschil tussen de linker- en de rechterhelft.


Ik weet niet wat jouw verwachting was, maar het verschil valt mij enorm tegen. Er zit nauwelijks kwaliteitsverschil tussen de linker en de rechterhelft van het bord! Er is meer detail, kleur is zuiverder, maar echt schokkend is het niet.
Ik heb nog twee testen van 7 en 20 meter afstand, met hetzelfde resultaat.

Hoe dit kan? Op diafragma f/8 zijn de meeste lenzen op hun best. Dus ook de zoomlens is op dat diafragma gewoon hartstikke scherp. Zo scherp dat de primelens maar nauwelijks beter is.

Er is 1 ding dat uit deze test niet blijkt en dat is de mate van vignettering op een Full Frame body. De primelens zal dit namelijk veel minder doen, maar ik bezit zo'n camera (D3/D4/D700/D800) niet dus ik kan het niet testen. De overige lensfouten heb ik door Photoshop achteraf laten corrigeren. Die waren er minder bij de primelens, maar na de nabewerking zie je dat ook niet of nauwelijks.

Gebruikers over de hele wereld zullen toch niet voor niks veel geld aan professionele lenzen uitgeven? Nee, ik zei al dat ook mijn foto's er echt beter van zijn geworden, maar hoe dan? Het staat allemaal al bij de voordelen, maar ik zal het in een aantal voorbeelden verwoorden:
  1. Pure beeldkwaliteit. De prime lens is nét een tikje scherper, kleuren net iets beter, contrast wat hoger en details iets scherper. Vertekeningen zijn minder aanwezig. Op de hier gebruikte instelling van f/8 zijn deze verschillen echter marginaal. Naarmate het diafragma meer open wordt gedraaid (en op het prima objectief kan dat een stuk verder!), nemen de verschillen toe.
  2. 4 keer lichtgevoeliger. Kan ik met de zoomlens tot 1/500e sluitertijd bij een bepaalde hoeveelheid licht, dan lukt het met de primelens om tot 1/2000e seconde te gaan en daarmee heb ik bijna zeker een geslaagde opname van een vogel in vlucht. En is een snelle sluitertijd niet nodig, dan kan ik een factor 4 lagere ISO-waarde selecteren, bijvoorbeeld 400 ipv 1600. Dat scheelt bakken met ruis.
  3. Combinatie met een teleconverter werkt goed. In mijn geval wordt het in combinatie met een 2x TC een 600 mm f/5.6 (met crop factor van de camera meegerekend een 900 mm!) Dat betekent dat mijn onderwerp twee keer zo hoog en twee keer zo breed in beeld komt. Feitelijk 4 keer zoveel detail. Ik lever hiermee wel de hele snelheidswinst uit het vorige punt in voor meer detail. Dit is een goed punt om op te merken dat de autofocus van de meeste camera's werkt bij een diafragma van de lens, inclusief teleconverter, van f/5.6 Een f/5.6 lens met een 2x TC zou een f/11 worden en dan werkt de autofocus niet meer. Optisch is het verder geen probleem, maar dan ben je verplicht handmatig scherp te stellen. Dat zijn we met z'n allen de afgelopen jaren natuurlijk verleerd. Net als het eerste punt is dit punt dus ook te danken aan de lichtgevoeligheid van de lens.
  4. Met een andere teleconverter heb ik beide voordelen een beetje. Een 1.4 TC maakt er een 420 mm f/4 van. Dat is 120 mm meer en een stop (dus twee keer) zo snel. Een 1.7 TC kan ook nog, dan wordt het een 510 mm f/4.5. Meer flexibiliteit dus dankzij teleconverters.
Conclusie: Professionele lenzen zijn beter dankzij de betere lichtgevoeligheid.

Dit lijkt namelijk nog steeds nauwelijks reden om zoveel geld uit te geven. In de praktijk echter zal een fotograaf continue op zoek zijn naar de grenzen die door de omstandigheden en de apparartuur worden bepaald. 
Vergelijken we nu de beide lenzen weer zonder de teleconverter, dan lijkt het onzinnig zo'n duur, lomp en zwaar ding aan te schaffen. Maar je kunt er met een kortere sluitertijd foto's mee maken. Of bij een lagere ISO waarde, of van beide een beetje. En f/5.6 is het maximum van de zoomlens, maar bij f/11 is de lens optisch pas optimaal maar dan komt er nog maar zó weinig licht binnen dat het gewoon niet meer werkt. Ofwel bewogen opnames, ofwel veel ruis. Of optisch niet optimaal. Bedenk dat ik f/8 heb gebruikt in de test hierboven, dat scheelt 3 stops (8 keer!) t.o.v. de f/2.8 van de primelens en die is op die waarde wél optisch goed. En op f/11 scheelt het 4 stops, dat is 16 keer. Dat wil zeggen 1/100e seconde sluitertijd ipv 1/1600, of iso3200 ipv iso200. Als fotograaf loop je dus vroeg of laat tegen deze grenzen aan.

Sinds ik de primelens gebruik zijn er maar heel weinig situaties geweest waarbij ik de zoomlens ook had kunnen gebruiken. In verreweg het grootste gedeelte van de gevallen gebruik ik de teleconverter waardoor het een 600 mm lens wordt. In de andere gevallen is er zo weinig licht geweest dat ik de zoomlens absoluut niet meer had kunnen gebruiken.
Afrikaanse Zeearend in attack mode.
Genomen met de primelens, zonder teleconverter. 1/3000e seconde op f/3.3, ISO400. 
Op 1/4e van de lichtsterkte had ik met de zoomlens hier een sluitertijd van 1/750e seconde bereikt waarmee de foto bewogen was geweest. Of 1/1500e, maar dan op ISO800 en dan had er meer ruis ingezeten en nog steeds een beetje beweging. Zelfs met het vele licht in Afrika was dit minder goed geworden met de zoomlens.

Afrikaanse Reuzenijsvogel

Foto gemaakt met de 70-300 zoomlens.
Instellingen: f/7.1, 1/640e seconde, ISO200.

Achteraf had ik beter ISO400 kunnen kiezen, maakt niet zo veel uit in ruis, en diafragma f/5.6. Sluitertijd had best naar 1/2000e seconde toegekund, ook met deze lens, en dan was de opname niet bewogen geweest.

Met de primelens had het echter altijd beter gekund! Óf op 1/2000e bij ISO400 met de 2x teleconverter ertussen voor veel meer detail, óf op 1/2000e bij ISO200 en f/4. Op dat diafragma is de lens nog scherper dan op f/2.8.


Het zal duidelijk zijn: ik heb een vreemde test uitgevoerd van 2 lenzen die nauwelijks vergelijkbaar zijn. Het zal opnieuw moeten, maar dan moet het realistisch. Dus de primelens op f/2.8 ISO400 en de zoomlens op f/5.6 ISO1600. Dan is de sluitertijd gelijk en niet het diafragma en dat is wel zo eerlijk. Hét verschil tussen de 2 lenzen zit immers in de snelheid en die komt 1:1 van het diafragma.
De uitkomst van een dergelijke test laat zich natuurlijk raden. Maar voor de lol zal ik dit nog een keer doen.

Tenslotte: in het analoge tijdperk waren primelenzen heel gewoon. Vaak met een lichtsterkte van f/2.8, of zelfs nog beter. 50 jaar geleden kochten mijn ouders al een Agfa met f/2.8 45mm objectief. De wens van de consument om zoomlenzen te willen hebben vertaalt zich dus vanzelf in allerhande problemen, of in waanzinnig dure objectieven om dat probleem weer op te lossen. Aan de andere kant: een 50 mm f/1.4 kost ongeveer 200 Euro. Het is niet moeilijk en daarmee niet duur om zo'n lens te maken. Een kwalitatief goede zoomlens is veel moeilijker en daarom veel duurder.
Een f/1.4 is 4 keer zo lichtgevoelig als een f/2.8 objectief! (2 stops => 2*2=4). Lichtgevoelige telelenzen zijn helaas erg complex en daarmee erg duur. Lichtgevoelige telezoomlenzen, zoals de 200-400 mm f/4 van Nikon geldt hetzelfde voor.

Bedankt weer voor het lezen.

Robert van Brug

6 opmerkingen:

  1. Ha die Robert

    Leuk verhaal om te lezen. De dilemma's om te kiezen voor de juiste lens spelen elke fotograaf natuurlijk parten. Zo'n prime 300m lens van 2.8 is natuurlijk een geweldig ding, maar onhandelbaar zwaar. Zonder teleconverter zou ik zelf nooit voor deze lens kiezen (en dan zit ie vast op 600mm (met welke minimale brandpuntsafstand?), dat is ook alleen maar interessant voor (roof)vogelfotgrafie.

    Heb zelf mijn B/Sigma 50-500 OS gekocht met name voor het grote bereik en de veelzijdigheid. Je kunt er prima macro's mee maken (200-300mm werkt uistekend, focussen op 0-5-0,6m) en zonder converter toch 500mm (met cropfactor 1.6x =800mm). Qua prijs zit ie denk ik op 1/3 van de prime lens. Aangezien je die ook op je nikon kan schroeven is zo'n lens ook voor veel mensen een goedkoper alternatief voor toch die extra mm's.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Leuk zo'n fotoblog, zal binnenkort ook de eerder posts nog even scannen.

    Mijn weblog herrijst ook langzaam weer als een phoenix uit de as, de meest recente berichten zijn weer allemaal hersteld qua opmaak en afbeeldingen.

    http://speervanger.weblog.nl/

    BeantwoordenVerwijderen
  3. zou best wel willen, maar dan mag ik wel een jongen uit de sportschool mee gaan nemen..;-) het is allemaal al zo zwaar. Maar het blijft een droom om dit op de Nikon te schuiven.
    Weer een heel mooi stuk met goede info.

    Groetjes Von

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Wat heb je weer een leuk en leerzaam blog geschreven, heel begrijpelijk en hoewel zo'n onderwerp voor de 'gewone man' soms niet te begrijpen is schrijft je het op zo'n manier dat iedereen het snapt! Knap!! Blijft voor mijn ook een wens. die 300 F2.8 maar ben momenteel zeer tevreden met de 300 F4. Heb de 300 F4.5 ook gehad maar het verschil zie je dan eigenlijk het beste met stralend weer, met somber, grijs weer doen beiden lenzen niet zoveel voor elkaar onder, ondanks het prijsverschil. Maar een goede fotograaf weet er dan natuurlijk veel meer uit te halen en daarom is dit blog ook zo leuk, ondanks de vele boeken die ik heb over fotografie lees ik het toch liever op het internet en door jouw blog iedere keer goed te lezen kom ik toch telkens weer een klein stapje dichterbij om 'dat' ook te worden! Fantastisch dat je toch weer iedere keer veel vrije tijd opoffert om ons wat 'bij' te brengen, Dank je Wel!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Wederom een heel helder en interessant verhaal. Ik bezit zelf een 300 F4. Zit naar mijn idee tussen de door jouw geteste lenzen in.
    Groet,

    Ben

    BeantwoordenVerwijderen