Landschapsfotografie: een introductie

Landschapsfotografie lijkt een rustige tak van sport en het lijkt ook eenvoudig: geen snel bewegende of wegvliegende onderwerpen, alle tijd om in te stellen en scherp te stellen. Maar het blijkt lastiger dan gedacht.

Benodigdheden:

1. Camera met hoge resolutie
2. Geschikt objectief
3. Statief
4. Filters

Camera:

Hoe hoger de  resolutie op de camera, des te meer detail kan er worden vastgelegd. Dit is de vorm van fotografie waarbij meer megapixels ook echt zinvol is. Een groot dynamisch bereik is ook wenselijk, iets dat vooral bij full frame camera's aanwezig is. De camera hoeft niet veel beelden per seconde te kunnen maken of tot torenhoge iso-waarden nog goed te werken.

Objectief:

Veel objectieven zijn geschikt voor landschapsfotografie. Er wordt bijvoorbeeld veel gewerkt met ultragroothoeklenzen, zoals een 16-35mm. Maar niet iedereen zoekt de grootst mogelijke beeldhoek, dus ook bijvoorbeeld een 24-70mm lens wordt veel gebruikt, net als een 70-200 voor die gevallen waarbij een detail vastgelegd moet worden, of gewoon een ander soort beeld wenselijk is. 

Een groot maximaal diafragma, zoals f/2.8, is niet belangrijk, evenmin als een rappe autofocus.

Statief:

Een stevig statief helpt enorm om betere kwaliteit beelden te maken. Door de manier van werken (zie verderop) zullen vaak de sluitertijden iets langer worden en dan helpt een statief trillingen te voorkomen. Naast stevig is het makkelijk als het statief ook vlak bij de grond gebruikt kan worden. Het statief hoeft niet licht van gewicht te zijn, maar dit helpt wel om er de hele dag mee rond te lopen.

Filters:

Voor het bereiken van creatieve effecten en het in balans brengen van de verschillende delen van het beeld worden filters ingezet. Polarisatie en grijsverloopfilters zijn het meest voorkomend. In latere artikelen zal ik hier nog uitgebreid op terug komen.

Bovenstaande is de uitgebreide variant. Natuurlijk is het ook zonder statief en filters mogelijk om leuke landschapsfoto's te maken. Ook met een smartphone zal het vaak lukken om een heel fatsoenlijke foto van een landschap te maken.

Compositie:

De compositie bepaald eigenlijk voor een groot deel of een landschapsfoto geslaagd is. Er zijn meer elementen die meespelen, zoals het licht en of er al dan niet interessante bewolking in de lucht is. Maar als een landschap er prachtig uitziet, dan wordt de foto daarvan niet automatisch ook mooi. Er moet bijvoorbeeld rekening met een bepaalde gelaagdheid in het beeld: over het algemeen wordt een beeld mooier als er iets in de voorgrond aanwezig is, daarachter een tweede laag en tenslotte in de achtergrond nog een laag. Dit geeft diepte aan het beeld.

TIP: breng diepte aan in het beeld
Nikon D600 + 16-35mm f/4-objectief @19mm + polarisatiefilter + 2stops ND grad.filter.
f/8, iso 400 en 1/100e sec. Uit de hand gemaakt.

Er dient rekening gehouden te worden waar deze elementen zich bevinden. Het element op de voorgrond bij voorkeur rechtsonder. De horizon liefst niet midden door het beeld, dat is wat saai, op 1/3e of 2/3e is het spannender. Over wat prettig is en goed werkt zijn vele boeken geschreven. Uiteindelijk is het aan de fotograaf wat hij/zij wil overbrengen.

Werkwijze:

Er zijn verschillende manieren om tot een optimale landschapsfoto te komen. Ik zal hier beschrijven wat ik bij voorkeur zou doen.

• Veel rondlopen en mooie gebieden ontdekken. 
• Een keer teruggaan met camera en ter plaatse op zoek naar de mooiste composities en doorkijkjes. Opletten rond welk tijdstip de zon waar staat zodat van het mooiste licht (zonsopkomst en -ondergang) gebruikgemaakt kan worden. 
• Het weerbericht in de gaten houden (zware bewolking en neerslag kunnen roet in het eten gooien) en dan op het juiste moment naar de juiste plaats teruggaan voor het ultieme shot. 

Dit is lang niet altijd realiseerbaar. Bijvoorbeeld op een rondreis is er vaak een minuut om dat spectaculaire uitzicht te vereeuwigen, mooi of lelijk licht. Als er weinig tijd is of geen kans op een herhaald bezoek, dan hangt alles af van de vaardigheden van de fotograaf en een portie geluk.

Het zal hoe dan ook neerkomen op het bepalen wat de mooiste compositie oplevert. Hiervoor raad ik aan om het landschap vanuit verschillende hoeken te benaderen, loop hiervoor rustig rond. Een meter meer naar links of rechts kan veel schelen. En een iets hoger of lager standpunt ook. Bedenk hoeveel er in de achtergrond meegenomen moet worden en dus wat voor brandpuntsafstand wenselijk is, en daarmee welke lens. Het gebruikte diafragma zal veelal klein zijn, f/8 of f/11, waardoor er veel scherptediepte optreedt. De ingestelde iso-waarde zal laag zijn, meestal 100 of 200. Ten gevolge van deze vorige twee punten zal de sluitertijd niet heel kort zijn. Hier komt de zin van het gebruiken van een statief om de hoek kijken. Als dan ook nog filters gebruikt worden, dan neemt de noodzaak van een statief snel toe. Mocht een statief onverhoopt niet voorhanden zijn, dan zal de iso-waarden omhoog moeten om dit op te lossen. Hiermee wordt een beetje ingeleverd op dynamisch bereik en er wordt mogelijk ruis geïntroduceerd, hoewel dit met moderne camera's meevalt. Tot iso 800 kan nu eigenlijk altijd wel, maar als het niet hoeft, dan liever niet!

Scherpstellen zal meestal handmatig gebeuren om zeker te zijn dat de scherpte op het juiste punt ligt. In het geval van een (ultra)groothoeklens en een klein diafragma (f/11) zal de opname vaak van voor tot achter scherp zijn. Afdrukken bij voorkeur met een afstandsbediening, of de zelfontspanner. Of voor de echte fanatiekeling: afstandsbediening en mirror-up mode gebruiken om elke trilling uit te sluiten. Het is een type fotografie waar het mogelijk is om de tijd te nemen om het perfect te doen.
Wat rest is oefenen, heel veel oefenen.

Toch is er een groot verschil met veel andere vormen van fotografie: dit heeft iets rustgevends. Vaak is het een kwestie van op rustige momenten op zoek gaan naar de mooiste beelden, apparatuur instellen, compositie bepalen, wachten op het juiste moment, en afdrukken. En voor de zekerheid nog een paar keer extra. Persoonlijk kan ik echt genieten van mooie uitzichten, 's ochtends voor dag en dauw in de natuur. Die foto is bijna bijzaak geworden.
Normaal gesproken mislukken er bijna geen foto's. Daar is ook geen reden voor. Het zijn hooguit variaties waarbij achteraf wordt beoordeeld wat het beste werkt. Als ik voor landschapsfotografie ga maak ik hooguit enige tientallen foto's. Bij sommige andere vormen zijn het er al snel honderden, waarvan er veel de prullenbak in kunnen.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug