Tilt&Shift objectieven

Niveau: expert

Voor mijn fotocursus bij het CKE ben ik een dagje op stap geweest in Rotterdam. Met de vele hoogbouw die daar aanwezig is leek me dit een uitgelezen mogelijkheid om een aantal zaken uit te proberen. Eén daarvan wil ik in dit artikel behandelen en dat is Tilt&Shift-objectieven. Hiermee kan de perspectiefvervorming die optreedt gecorrigeerd worden. Of deze kan juist aangewend worden voor creatieve doeleinden.

Hoe ziet dat eruit? Hierbij een plaatje van de Nikon website:

Nikon PC-E Nikkor 24 mm f/3.5D ED

De functionaliteit valt uiteen in twee delen: tilt (verdraaiing) en shift (verschuiving). Dat ziet er dan als volgt uit:

Hier wordt de "tilt"-functionaliteit getoond: de lens kan een stukje kantelen. Hierdoor verdraait het scherpstelvlak.

De "shift"-functionaliteit. De lens is naar boven verschoven t.o.v. de bajonetvatting. Hiermee wordt de perspectiefvertekening gecorrigeerd.

Ik heb maar een beperkte tijd gehad om hiermee te spelen, maar uiteindelijk is het gelukt om er toch wat opnamen mee te maken. Een aantal zaken vallen op:

• Het is voor een 24 mm primelens een erg groot en zwaar objectief. Bijna 800 gram degelijkheid.
• Alles is handmatig. De autofocus doet het niet. En de diafragmawaarde instellen gebeurd door aan de diafragmaring te draaien. Op de camera is deze niet in te stellen.
• De lens kan gedraaid worden, zodat zowel het tilt als het shift effect horizontaal en verticaal (en ook daar tussenin) gebruikt kunnen worden.

En wat zijn de resultaten? Ik laat eerst de shift-functionaliteit zien a.d.h.v. een hoog gebouw.

SHIFT

Opname zonder correctie van perspectiefvertekening:
registratie van de werkelijkheid.

Een hoog gebouw aan de oever van de Maas, op de Kop van Zuid, naast Hotel New York (aan de rechterzijde) met op de achtergrond nog zichtbaar de Erasmusbrug. Terug naar het hoge gebouw: dit gebouw lijkt op de foto achterover te hellen. Dat komt doordat de opname gemaakt is op de begane grond, de bovenste verdieping is veel verder weg dan de onderste, het gebouw wordt naar boven toe hierdoor smaller. Deze vertekening is logisch en voor onze hersenen ook akkoord: dit is ook wat je ziet als je ter plaatse bent en naar dat gebouw kijkt.

shift-effect bij opname hardwarematig toegepast

Dezelfde opname, maar nu met perspectiefcorrectie. Vergelijk deze maar met de vorige: hier loopt het hoge gebouw veel minder taps toe. Ik vind het effect vrij subtiel, maar als je er wat langer naar kijkt lijkt het gebouw nu eigenlijk wat naar voren te hellen.

shift-correctie achteraf softwarematig toegepast

Dit is de eerste foto, maar hier is de perspectiefvertekening in Photoshop gecorrigeerd, dus softwarematig achteraf, in plaats van hardwarematig vooraf. Wat opvalt is dat er snijverlies ontstaat. Mocht je dus van plan zijn om een dergelijk correctie achteraf toe te passen, hou dan voldoende ruimte om het onderwerp heen om te kunnen snijden. Ik heb dat hier duidelijk niet genoeg gedaan, want aan de bovenzijde mist nu een stuk gebouw. Hier is wel zichtbaar wat Photoshop doet: de foto wordt aan de onderzijde wat samengedrukt en aan de bovenkant opgerekt. Hierdoor gaat ook informatie verloren, de grijze delen. Door bij te snijden kan dit weer gecorrigeerd worden, maar hier heb ik dat ter illustratie bewust niet gedaan.

TILT

Dan nog het Tilt-effect, wat levert dat op? Zoals hierboven vermeld een verdraaiing van het scherspstelvlak. Ik vond het lastig om hiermee te werken en omdat ik weer veel te veel in één dag wilde uitproberen heb ik hier onvoldoende tijd voor genomen. Maar ik kan wel laten zien wat het doet:

Dit lijkt een redelijk normale foto, maar dat is het. Normaal gesproken zou het scherpstelgebied op een bepaalde afstand van de lens liggen en alles wat even ver weg is als het onderwerp waarop is scherpgesteld (in dit geval de boot) is ook scherp. Maar dat is hier niet het geval: het scherpstelvlak loopt van de voorgrond door de boot naar achter. Links en rechts daarvan is het onscherp. Zou er een schip afgemeerd hebben gelegen aan de kade die hier zichtbaar is, dan zou die van voor tot achter scherp zijn geweest. En dat met diafragma f/6.7.

En daar zie ik de toegevoegde waarde ook: het is voor creatieve doeleinden mogelijk om foto's te maken die met een normale lens onmogelijk zijn:

• een schip dat langs de kade ligt helemaal scherp, terwijl de foto vanaf een van de uiteinden gemaakt is
• over een mensenmassa heen vanaf een hoger standpunt fotograferen, van voor tot achter alles scherp. In een fotoboek van een natuurfotograaf heb ik wel eens een opname van een pinguïnkolonie gezien die van voor tot achter ragscherp was. Ook daarvoor was een dergelijke lens gebruikt.
• of juist een speelse onscherpte links/rechts of boven/onder.
• de shift-functie kan bijna net zo goed achteraf in Photoshop, of het moet noodzakelijk zijn om het onderwerp er zonder snijverlies en in de maximale resolutie op te krijgen. Maar dan praten we over professionele architectuurfotografen.
• Het is ook mogelijk om met de shift-functie creatieve effecten te bereiken, waardoor bijvoorbeeld mensen in de straat van bovenaf geschoten een miniatuureffect oplevert.

Tenslotte: wat kost dat? Schrik niet: zo'n specialistisch grapje kost 1700 Euro. En dat voor een manual focus lens, geen zoom, geen vibration reduction. Niet bijster lichtsterk, er is namelijk ook een prime 24 mm die f/1.4 is. En het is onhandig groot en zwaar. Maar als je dit zoekt is dit feitelijk de enige oplossing.

Er zijn van Nikon ook nog 45 en 85 mm versies die iets minder prijzig zijn, maar nog altijd 1500/1600 Euro.

Ik vond het leuk om er even mee te kunnen spelen in ieder geval, jammer dat ik niet iets meer tijd had.

Bedankt voor het lezen en tot een volgende keer.

Robert van Brug