vrijdag 31 augustus 2012

Macro 2: Scherptediepte

Niveau: gevorderde

Zoals beloofd in het eerste artikel in de serie over macrofotografie, gaat dit tweede artikel over scherptediepte. Scherptediepte op zich, voor diegenen die het niets zegt, heb ik in dit artikel al een keer behandeld.

Kort samengevat:
Scherptediepte is de afstand waar de camera/lens een scherpe opname maakt.

Er gelden twee principes:




  • Hoe groter het diafragma, hoe kleiner het scherptedieptegebied.
  • Hoe kleiner de afstand tot het onderwerp, hoe kleiner het scherptedieptegebied.


  • Er zijn natuurkundige formules om het te berekenen, maar die zal ik jullie besparen. Kijk in plaats daarvan op www.dofmaster.com.

    Maar terug naar de principes. Een goede lens is niet alleen optisch van grote klasse, maar ook bijna altijd heel lichtsterk. Het kenmerk van macrofotografie is dat het op geringe afstand plaatsvindt. Deze twee factoren versterken elkaar en het resultaat is dan ook een zeer beperkte scherptediepte.
    Voorbeeld? Mijn gloednieuwe aanwinst is een Nikon 105 mm Micro-Nikkor f/2.8 objectief.
    De minimale scherpstelafstand is 31 cm, dichterbij krijg ik een onderwerp niet scherp in beeld. Als ik bereken wat op deze afstand het scherptedieptegebied is, met het maximale diafragma van f/2.8, dan is de uitkomst 0.7 millimeter! Dat betekent van 30,965 tot 31,035 centimeter. Probeer dan maar eens uit de hand een bewegend insect scherp te krijgen. Dat is bijna onmogelijk. Daar komt nog bij dat de meeste onderwerpen groter zijn dan 1 millimeter, zelfs in de macrowereld. Wat weer betekent dat het insect dat je wilt vastleggen maar gedeeltelijk scherp wordt, met als risico dat niet het juiste deel scherp wordt.
    f/11, 1/250e sec., afstand 40 centimeter. 
    Genomen vanuit de hand, in de achtertuin. 
    Een gewone vlieg die op mijn plantenbak zit.
    Het scherptedieptegebied bij deze opname bedroeg slechts 5 mm. En een deel van het scherptedieptegebied bevindt zich voor het onderwerp, dus vanaf de voorkant van de vlieg naar achteren is er ongeveer 2.5 mm scherp. Zo'n vlieg is een stuk groter dus het wordt niet helemaal scherp. Maar is dat erg? Of is het esthetisch juist wel lekker om zo'n kleine scherptediepte te hebben? Dat de vleugels in deze opname lekker vaag weglopen? Een kwestie van smaak, maar ik vind het wel mooi.

    En hier was het diafragma al naar f/11 geknepen. F/11! Ik gebruik dat bij andere vormen van fotografie bijna nooit. Dat betekent dat er ten opzichte van de maximale opening bij f/2.8 nog maar een fractie van het licht doorgelaten wordt, 4 hele stops minder, nog slechts 6% van het beschikbare licht.
    Bij f/16 is de scherptediepte 7 mm.
    Bij f/22 is het dan eindelijk 1 cm. Maar is dat nog een realistische/werkbare waarde?

    De uitdaging is duidelijk: de macrofotograaf wil een zo klein mogelijk diafragma (groot f-getal) om een  werkbare scherptediepte te krijgen. Aan de andere kant wordt de hoeveelheid beschikbaar licht op deze manier zo beperkt dat er een langere sluitertijd nodig is.
    ISO verhogen dan? Nee, zo laag mogelijk houden juist. Het gaat bij macrofotografie juist om uitvergrotingen van de werkelijkheid en dan is ruis erg zichtbaar.

    Maar er zijn oplossingen!
    1. Gebruik een statief. Dit ligt voor de hand. Als de sluitertijden zo lang worden dat het onmogelijk wordt uit de hand nog een trillingsvrije opname te krijgen, dan is een statief een prima oplossing. Natuurlijk is dat sterk afhankelijk van het onderwerp en de situatie. Fotografeer je insecten overdag dan zullen ze niet stil blijven zitten terwijl jij met je statief bezig bent. Maar voor een hele reeks onderwerpen is het prima. Weet ook dat veel bloemen die in extreme close-up vastgelegd worden in een studio zijn gekiekt, vanaf statief. Dan is er absoluut geen wind die de blaadjes kan laten bewegen en is een sluitertijd van een paar seconden geen bezwaar. 
    2. Probeer het onderwerp in een plat vlak te krijgen. Mijn 1 Euro munt uit het eerst artikel over macrofotografie is een goed voorbeeld. Wie kritisch naar die opname kijkt ziet dat de houten tafel waar de munt op ligt al onscherp is! In de natuur kan dit ook: een insect op de zijkant fotograferen, dan krijg je veel meer scherp dan in mijn frontale opname van de vlieg.
    3. Stel handmatig scherp. Dit is om twee reden belangrijk. Ten eerste luistert macrofotografie zo nauw dat de autofocus vaak niet goed genoeg is. Ten tweede: het scherptedieptegebied ligt voor ongeveer de helft vóór het actieve scherpstelpunt. Zonde, op die manier mis je een paar kostbare millimeters. 
    4. Gebruik de scherptedieptecontroleknop. Deze zit op veel toestellen rechts naast de lens. Het zoekerbeeld verandert zodra de knop ingedrukt wordt en nu kan het resultaat van de opname goed ingeschat worden, de scherptediepte is realistisch in de zoeker.
    5. Gebruik een compactcamera. Ik raad niet aan om een mindere kwaliteit camera te gaan gebruiken, maar het is wel makkelijker. Juist dankzij de veel kleinere sensoren is het makkelijker om een scherpe opname te krijgen van een klein onderwerp dichtbij. 
    De bovenstaande tips gecombineerd leiden tot het volgende plan: Zoek ondersteuning voor de camera, lens of monopod, rijstzak of een paaltje, alle beetjes helpen. Voor de compositie dient het onderwerp in een plat vlak te zitten. Dan raad ik aan om de autofocus in te zetten om snel in de buurt van de ideale instelling te komen en dan handmatig iets terug te draaien. Controleer vervolgens met de scherptedieptecontroleknop en druk af.

    f/16, 1/125 seconde, afstand ca. 40 cm. Uit de hand.
    Een juffer. Het lijf, de staart, vleugels en pootjes, alle onderdelen van dit ranke beestje zijn even ver van de lens verwijderd, net als de rietstengel met de dauwdruppels er nog aan. Een statief had ik niet bij me hier, dat had ik anders wel in kunnen zetten, de juffer ging toch nergens heen, alle tijd.

    Bedankt weer voor het lezen, tot een volgende keer!

    Robert van Brug

    2 opmerkingen:

    1. je hebt een interessant blog, ook dit bericht heb ik met grote interesse gelezen. En mooie macro's ter illustratie.
      Groet Loes

      BeantwoordenVerwijderen
    2. Je macro foto's zijn prachtig geworden,wat doe je alles toch tot in de puntjes uitwerken. Ben weer wat opgestoken, nu dat alles bij elkaar staat is het goed overzichtelijk om de macrofotografie tips in het bolletje weer op te slaan...

      LG Von

      BeantwoordenVerwijderen