Sensorreiniging bij Chipclean

Ik ben onlangs bij Chipclean geweest. Chipclean is een gespecialiseerd bedrijf gevestigd in Heumen, onder Nijmegen, waar camerasensoren gereinigd kunnen laten worden.

Het is voor veel fotografen een terugkerend probleem: sensorvlekken. Deze zijn vooral zichtbaar in blauwe luchten. Ook neemt de kans op zichtbare problemen toe bij een kleiner diafragma. Typisch is landschapsfotografie daarom een zwaar getroffen soort fotografie.

Al enige jaren maak ik zelf mijn sensoren schoon, zoals ook al eens hier voorbij is gekomen. De laatste tijd echter bleken er wat hardnekkige vlekken op mijn sensor te zitten die ik er niet af kreeg. En laat ik nu net de laatste tijd wat vaker landschappen vastleggen!

Zodoende een afspraak gemaakt bij Chipclean. Eigenaar Ton Niessing heeft jaren in cleanrooms gewerkt en weet waar hij het over heeft.

De 'vooraf' foto

Ton maakt altijd eerst een foto om te kijken hoe erg het probleem is. Op mijn 'vooraf'-foto zijn een aantal problemen zichtbaar (door mij met rood omcirkeld en van letters voorzien):
A is wat residu dat is achtergebleven nadat ik zelf de sensor heb geprobeerd te reinigen.
B zijn wat vlekjes die op een andere manier zijn ontstaan. Hierover later meer.
C is een kras in de coating die over de sensor zit. Erboven loopt er nog een. Deze zijn door mij als gebruiker veroorzaakt, waarschijnlijk door te handhandig schoon te maken. Zolang de kras niet door de coating heengaat is de sensor zelf niet beschadigt. Maar het is hier op een foto wel zichtbaar, dat is ongewenst.
D is een stofje dat is achtergebleven.

Ton gaat vervolgens aan de slag en probeert de sensor weer als nieuw te krijgen.
Het residu (A) is er in de eerste ronde vanaf, geen enkel probleem. De vlekjes onder B gaan bijna allemaal ook vlot weg. De kras (C) vervaagt grotendeels en stofje (D) is ook geen enkel probleem.
Het probleem zit in de vlekjes bij B (en boven A nog een paar). Sommige gaan niet weg na een standaard reinigingsbeurt. Dat was mij ook al opgevallen en dat was ook de reden dat ik hulp had ingeroepen.

Ton laat de camera even 'klapperen', d.w.z. snel achter elkaar een flink aantal opnames maken. Hierdoor komt er in het spiegelhuis eventueel verder aanwezig stof los. En dan weer een testfoto en wat blijkt: dat maakt het aanzienlijk erger in mijn geval, dus het spiegelhuis bevat veel stof. De oplossing is een tweede ronde reinigen. Gevolgd door een derde, een vierde en een vijfde.

Eindresultaat

Dit ziet er een stuk beter uit! Maar wie zeer kritisch kijkt en in photoshop wat speelt met contrasten e.d. ziet dat de grote kras (C) nog zichtbaar is evenals een tweetal kleine vlekjes (B). In het dagelijks gebruik is er echter niets van te zien. Maar ik ben wel geschrokken! Ik dacht dat ik voorzichtig en goed met mijn camera omging. Ik heb daarom ook gevraagd wat ik kan doen om herhaling te voorkomen. Hoe komt het nou dat mijn sensor/spiegelhuis zó vies was? Hierbij wat tips:

Tips:

1. Maak zelf geen sensor schoon. Het lijkt logisch dat Ton dit zegt, maar het heeft mij bijna mijn sensor gekost. Als het echt mis was gegaan had ik een nieuwe camera kunnen gaan uitzoeken.
2. Gebruik nooit een blaasbalg voor het spiegelhuis. Dit is een traditioneel hulpmiddel in de fotografie en wordt bij elke fotozaak verkocht. Maar door lucht naar binnen te blazen, blaas je de aanwezig stofdeeltjes onder kracht naar de sensor. De kleine vlekjes (B) moeten vergeleken worden met steenslag op een autovoorruit: de beschermende coating is hier permanent beschadigd. Gewone lucht in een huiskamer bevat zeer veel stofdeeltjes en in een dergelijke omgeving gaan blazen is rampzalig. Het gevolg bij mij was dat het hele spiegelhuis vol zat met minuscule stofdeeltjes die loskomen en zich vervolgens op de sensor bevinden. Vandaar 5 rondes schoonmaken.
3. Meest leerzame van de dag vond ik echter het antwoord op de vraag: waar komt die troep nu eigenlijk vandaan? Wat is de oorzaak van de problemen? Ik kan het wel blijven (laten) schoonmaken, maar kan het ook voorkomen worden? Het antwoord is: ja, dat kan. Het grootste probleem wordt gevormd door de metalen achterkant van lenzen en de lensdop van polycarbonaat die daarop gemonteerd zit. Iedere keer dat deze bewogen wordt vindt er slijtage plaats wat resulteert in kleine plasticdeeltjes. Deze bevinden zich veelal op de achterzijde van de objectieven die op den duur op de sensor terug te vinden zijn. De oplossing is het periodiek reinigen van de achterkant van de lenzen. Hiervoor is bijvoorbeeld Lensswab op de markt gebracht. Een instructievideo geeft meer uitleg. 
4. Ga verder met de grootste voorzichtigheid om met de sensor. De moderne camera's zijn hoogwaardige optische precisie-instrumenten, behandel ze ook als zodanig. 

Toen ik toch eenmaal was heb ik Ton gevraagd om ook wat lenzen met mijn body te calibreren d.m.v. het finetunen van de autofocus. Ook dit had ik al zelf geprobeerd (en beschreven)....

Gelukkig bleek ik dit redelijk goed gedaan te hebben. Mijn 300 mm lens was goed gegaan, de 70-200 kon beter maar de macrolens was wel weer goed. Dit lijkt dus iets wat goedbedoelende amateurs die er niet dagelijks mee bezig zijn wél zelf kunnen uitvoeren. En er kan ook niet iets bij beschadigd raken: als het niet lukt, is het een kwestie van wissen van de instelling in het menu. Maar ik vond het wel fijn om de zekerheid te hebben dat het nu optimaal is afgesteld.

Bedankt voor het lezen,

Robert van Brug

Zelf de sensor reinigen

Heb jij ook wel eens last van vlekken op je foto? Ben je een fanatieke fotograaf die regelmatig objectieven wisselt? Reken er maar op dat het sensorvlekken zijn. Een vlek op de sensor zit op iedere foto die gemaakt wordt, dus het is de moeite om deze schoon te houden.

Deze kun je professioneel bij een fotovakzaak laten verwijderen, maar dat kost rond de 40-50 euro. Per camera, per keer. En het moet regelmatig, in ieder geval voorafgaand aan iedere belangrijke fototrip. Maar als je er nu tijdens een reis achterkomt dat de sensor vies is, is het natuurlijk handig als je dat zelf kunt oplossen.

En in ieder geval kun je na het lezen van dit artikel controleren of het nodig is om de sensor te (laten) reinigen. Laat ik daar beginnen: is het nodig om de sensor te (laten) reinigen?

Maak een foto op de volgende manier:

• M-programma, alles handmatig!
• diafragma zo klein mogelijk, bijvoorbeeld f/22
• sluitertijd: een paar seconden
• handmatige focus
• ISO: zo laag mogelijk, 100 of 200 is prima. Maar er moet geen grote hoeveelheid ruis in de opname ontstaan als we op zoek gaan naar vlekken.
• richt de camera op een onderwerp met geen contrast. Zeer geschikt is een strakblauwe hemel, maar dat is niet altijd voorhanden. Een eenvoudig witte binnendeur, voorzien van laagje plastic, voldoet ook prima.
• Stel niet scherp op de deur! Bewust onscherp bedoel ik hier.
• Maak de foto en beweeg de camera gedurende de openingstijd van de sluiter. Zo voorkom je dat de foto alsnog iets van het onderwerp oppikt.
• Beoordeel het resultaat. De opname moet binnen het dynamisch bereik van de sensor liggen. Dat wil zeggen dat het histogram liefst links én rechts wat ruimte overlaat.
• Pas eventueel de sluitertijd aan, de rest niet.
• Op het display van de camera flink inzoomen levert waarschijnlijk al een paar sensorvlekken op.

Resultaat:

Er valt direct een flinke vlek op. En dan nog 3. En er zitten er zeker 10, als je wat langer kijkt. Dit is een 10% crop, over de resterende 90% v/d sensor zitten er nog veel meer. En die zitten op iedere foto die je maakt. Zonde!

Ik heb dezelfde opname ook met een veel groter diafragma gemaakt en dan vallen de vlekken veel minder op. Op f/1.8 zag ik ze helemaal niet, op f/8 een beetje. Maar op f/8 maak ik nu net de meeste foto's. En welke fotograaf weet van tevoren welk diafragma hij nodig gaat hebben? Het zou zonde zijn als de ultieme opname verpest werd door een sensorvlek, of twee, drie.

Reinigen dus. Hoe dat gaat is afhankelijk van merk en model, dus ik verwijs hier graag voor verdere instructies naar de handleiding, maar ik zal wel laten zien hoe het mij verging.

Allereerst moet de lens eraf, zet de camera eerst uit:

Frontaanzicht van een DSLR, zonder objectief. Waar je op kijkt is de spiegel die het meeste licht naar boven leidt, naar het pentaprisma en vandaar naar de zoeker. Dit is niet de sensor. Kom NIET aan de spiegel. Eventueel met een blaasbalgje (overal te koop) aanwezig stof en ander vuil verwijderen.

Op een Nikon moet er in het menu ingesteld worden dat de spiegel opgeklapt moet worden voor reiniging (ik gebruik een Engelstalig menu):

Bij Nikon is de optie in het menu alleen beschikbaar als de batterij voldoende opgeladen is. Dan volgt er nog een tussenscherm en tenslotte klapt de spiegel op en kunnen we eindelijk bij de sensor:

Opzettelijk overbelichte opname, opdat de sensor zichtbaar is. Waarschijnlijk is  er met het blote oog geen vuil waarneembaar, hier in ieder geval niet.

Dan is er het reinigingsmateriaal. Ik gebruik dit spul: Sensor Swab van Photographic Solutions. Ik heb geen ervaring met iets anders, ik kan alleen zeggen dat dit werkt. Het bestaat uit twee delen: de vloeistof (altijd dezelfde) en de swab, de extra brede plastic koffielepeltjes met een doekje er omheen. Die laatste bestaan in 3 uitvoeringen, afhankelijk van de grootte van de sensor. S2 gebruik ik, voor sensoren met een 1.5/1.6x cropfactor. S3 is voor Full Frame camera's. Dit spul is niet goedkoop! Maar wel stukken goedkoper dan laten reinigen. Online bestellen kan een boel schelen. En op safari zul je het zelf moeten doen, bij mij gaat het mee op reis in ieder geval.
Ga in ieder geval niet met iets anders aan de gang, gebruik alleen materiaal dat specifiek ontworpen is om de sensor schoon te maken. De sensor beschadigen betekent dat de camera waarschijnlijk de prullenbak in kan.

Verder is het een stappenplan volgen:

• leg de camera met de opening naar boven voor je neer
• pak een swab uit de verpakking en bevochtig deze met de vloeistof
• ga 1 keer van links naar rechts over de sensor. Niet boenen. Eén keer met redelijke druk en dat moet het zijn (het staafje staat geen hard drukken toe)
• draai de swab een halve slag
• ga in omgekeerde richting nog een keer terug
• controleer of de vloeistof netjes opdroogt. Deze is extreem vluchtig dus dit moet in 2 seconden gebeurd zijn.
• Zo niet: pak een nieuw swab en herhaal het proces.
• Vervolgens spiegel neer laten klappen (bij Nikon: uitzetten)
• objectief erop
• weer een testfoto maken
• Indien nodig nogmaals reinigen, net zolang tot het schoon is.

Op YouTube kun je de uitleg van de fabrikant van de swabs bekijken.

Om geld te besparen is het mogelijk de swabs wat vaker te gebruiken. Doe als volgt:

• na gebruik het elastiekje terugschuiven
• doekje een paar milllimeter verschuiven zodat een schoon stuk op het uiteinde komt te zitten
• elastiek weer aanbrengen

Door dit slim te doen gaat 1 swab plotseling 10 keer langer mee.

Ik heb al een paar argumenten aangevoerd waarom ik denk dat het slim is om dit zelf te kunnen:

• Veel goedkoper
• Op lokatie móet je het zelf doen

Maar de swabs zijn erg prijzig. Als de sensor extreem smerig is geworden, bijvoorbeeld doordat deze al jaren niet is gereinigd en er wordt wel vaak gefotografeerd en gewisseld van objectief, dan is een gang naar de fotovakzaak misschien slimmer. Voor die paar tientjes moeten zij namelijk net zolang doorgaan met reinigen totdat het helemaal schoon is. En dat kon wel eens goedkoper zijn dat dat het je zelf een heel doosje swabs kost. En met 1 testfoto weet je of ze goed werk hebben geleverd.

Zelf ben ik altijd weer verbaasd hoe snel een sensor vies wordt. In minder dan geen tijd zit er weer vuil op. Controleer het dus, vandaag nog. En zorg dat het schoon wordt, hoe dan ook.

Tot een volgende keer!

Robert van Brug