Zelf de sensor reinigen

Heb jij ook wel eens last van vlekken op je foto? Ben je een fanatieke fotograaf die regelmatig objectieven wisselt? Reken er maar op dat het sensorvlekken zijn. Een vlek op de sensor zit op iedere foto die gemaakt wordt, dus het is de moeite om deze schoon te houden.

Deze kun je professioneel bij een fotovakzaak laten verwijderen, maar dat kost rond de 40-50 euro. Per camera, per keer. En het moet regelmatig, in ieder geval voorafgaand aan iedere belangrijke fototrip. Maar als je er nu tijdens een reis achterkomt dat de sensor vies is, is het natuurlijk handig als je dat zelf kunt oplossen.

En in ieder geval kun je na het lezen van dit artikel controleren of het nodig is om de sensor te (laten) reinigen. Laat ik daar beginnen: is het nodig om de sensor te (laten) reinigen?

Maak een foto op de volgende manier:

• M-programma, alles handmatig!
• diafragma zo klein mogelijk, bijvoorbeeld f/22
• sluitertijd: een paar seconden
• handmatige focus
• ISO: zo laag mogelijk, 100 of 200 is prima. Maar er moet geen grote hoeveelheid ruis in de opname ontstaan als we op zoek gaan naar vlekken.
• richt de camera op een onderwerp met geen contrast. Zeer geschikt is een strakblauwe hemel, maar dat is niet altijd voorhanden. Een eenvoudig witte binnendeur, voorzien van laagje plastic, voldoet ook prima.
• Stel niet scherp op de deur! Bewust onscherp bedoel ik hier.
• Maak de foto en beweeg de camera gedurende de openingstijd van de sluiter. Zo voorkom je dat de foto alsnog iets van het onderwerp oppikt.
• Beoordeel het resultaat. De opname moet binnen het dynamisch bereik van de sensor liggen. Dat wil zeggen dat het histogram liefst links én rechts wat ruimte overlaat.
• Pas eventueel de sluitertijd aan, de rest niet.
• Op het display van de camera flink inzoomen levert waarschijnlijk al een paar sensorvlekken op.

Resultaat:

Er valt direct een flinke vlek op. En dan nog 3. En er zitten er zeker 10, als je wat langer kijkt. Dit is een 10% crop, over de resterende 90% v/d sensor zitten er nog veel meer. En die zitten op iedere foto die je maakt. Zonde!

Ik heb dezelfde opname ook met een veel groter diafragma gemaakt en dan vallen de vlekken veel minder op. Op f/1.8 zag ik ze helemaal niet, op f/8 een beetje. Maar op f/8 maak ik nu net de meeste foto's. En welke fotograaf weet van tevoren welk diafragma hij nodig gaat hebben? Het zou zonde zijn als de ultieme opname verpest werd door een sensorvlek, of twee, drie.

Reinigen dus. Hoe dat gaat is afhankelijk van merk en model, dus ik verwijs hier graag voor verdere instructies naar de handleiding, maar ik zal wel laten zien hoe het mij verging.

Allereerst moet de lens eraf, zet de camera eerst uit:

Frontaanzicht van een DSLR, zonder objectief. Waar je op kijkt is de spiegel die het meeste licht naar boven leidt, naar het pentaprisma en vandaar naar de zoeker. Dit is niet de sensor. Kom NIET aan de spiegel. Eventueel met een blaasbalgje (overal te koop) aanwezig stof en ander vuil verwijderen.

Op een Nikon moet er in het menu ingesteld worden dat de spiegel opgeklapt moet worden voor reiniging (ik gebruik een Engelstalig menu):

Bij Nikon is de optie in het menu alleen beschikbaar als de batterij voldoende opgeladen is. Dan volgt er nog een tussenscherm en tenslotte klapt de spiegel op en kunnen we eindelijk bij de sensor:

Opzettelijk overbelichte opname, opdat de sensor zichtbaar is. Waarschijnlijk is  er met het blote oog geen vuil waarneembaar, hier in ieder geval niet.

Dan is er het reinigingsmateriaal. Ik gebruik dit spul: Sensor Swab van Photographic Solutions. Ik heb geen ervaring met iets anders, ik kan alleen zeggen dat dit werkt. Het bestaat uit twee delen: de vloeistof (altijd dezelfde) en de swab, de extra brede plastic koffielepeltjes met een doekje er omheen. Die laatste bestaan in 3 uitvoeringen, afhankelijk van de grootte van de sensor. S2 gebruik ik, voor sensoren met een 1.5/1.6x cropfactor. S3 is voor Full Frame camera's. Dit spul is niet goedkoop! Maar wel stukken goedkoper dan laten reinigen. Online bestellen kan een boel schelen. En op safari zul je het zelf moeten doen, bij mij gaat het mee op reis in ieder geval.
Ga in ieder geval niet met iets anders aan de gang, gebruik alleen materiaal dat specifiek ontworpen is om de sensor schoon te maken. De sensor beschadigen betekent dat de camera waarschijnlijk de prullenbak in kan.

Verder is het een stappenplan volgen:

• leg de camera met de opening naar boven voor je neer
• pak een swab uit de verpakking en bevochtig deze met de vloeistof
• ga 1 keer van links naar rechts over de sensor. Niet boenen. Eén keer met redelijke druk en dat moet het zijn (het staafje staat geen hard drukken toe)
• draai de swab een halve slag
• ga in omgekeerde richting nog een keer terug
• controleer of de vloeistof netjes opdroogt. Deze is extreem vluchtig dus dit moet in 2 seconden gebeurd zijn.
• Zo niet: pak een nieuw swab en herhaal het proces.
• Vervolgens spiegel neer laten klappen (bij Nikon: uitzetten)
• objectief erop
• weer een testfoto maken
• Indien nodig nogmaals reinigen, net zolang tot het schoon is.

Op YouTube kun je de uitleg van de fabrikant van de swabs bekijken.

Om geld te besparen is het mogelijk de swabs wat vaker te gebruiken. Doe als volgt:

• na gebruik het elastiekje terugschuiven
• doekje een paar milllimeter verschuiven zodat een schoon stuk op het uiteinde komt te zitten
• elastiek weer aanbrengen

Door dit slim te doen gaat 1 swab plotseling 10 keer langer mee.

Ik heb al een paar argumenten aangevoerd waarom ik denk dat het slim is om dit zelf te kunnen:

• Veel goedkoper
• Op lokatie móet je het zelf doen

Maar de swabs zijn erg prijzig. Als de sensor extreem smerig is geworden, bijvoorbeeld doordat deze al jaren niet is gereinigd en er wordt wel vaak gefotografeerd en gewisseld van objectief, dan is een gang naar de fotovakzaak misschien slimmer. Voor die paar tientjes moeten zij namelijk net zolang doorgaan met reinigen totdat het helemaal schoon is. En dat kon wel eens goedkoper zijn dat dat het je zelf een heel doosje swabs kost. En met 1 testfoto weet je of ze goed werk hebben geleverd.

Zelf ben ik altijd weer verbaasd hoe snel een sensor vies wordt. In minder dan geen tijd zit er weer vuil op. Controleer het dus, vandaag nog. En zorg dat het schoon wordt, hoe dan ook.

Tot een volgende keer!

Robert van Brug