Tilt&Shift objectieven - de tiltfunctie

In het eerste artikel over Tilt&Shift-objectieven ging het over de shiftfunctie. Nu ga ik in op de tiltfunctie. Ook in dit artikel zijn de Tilt&Shift-foto's gemaakt m.b.v. een DC Nikkor 19mm f/4E ED-objectief. Dank aan Nikon Nederland voor het mogen lenen.

Bij een reguliere camera met objectief bevinden het scherpstelvlak en de camerasensor zich te allen tijde op één lijn. Het gevolg is dat als een onderwerp zich niet parallel aan het scherpstelvlak bevindt, dat het niet helemaal scherp in beeld komt.

Voorbeeld:

1/60e sec, ISO 100, f/4

Deze saaie opname met het diafragma volledig geopend op f/4 laat zien dat de muur niet helemaal scherp in beeld is. De scherpte ligt duidelijk links in beeld en meer naar rechts neemt de onscherpte toe.

De klassieke oplossing is om te diafragmeren, d.w.z. het diafragma te verkleinen.

1/5e sec, ISO 100, f/16

Voor deze opname is het diafragma van f/4, via f/5,6 - f/8 - f/11, naar f/16 dichtgedraaid, 4 stops. Dat is fors en toch is het beeld aan de rechterzijde niet helemaal scherp. Wel een stuk scherper dan bij f/4. Als het toch scherper moet, dan kan er natuurlijk nog verder gediafragmeerd worden, maar dan zal er diffractie optreden. Bovendien wordt de sluitertijd zo lang dat uit de hand werken niet meer mogelijk is, of de ISO moet stevig omhoog wat weer ruis in de hand werkt.

Hier biedt de tiltfunctie van een Tilt&Shift-objectief uitkomst.

f/4, ISO 100, 1/60e sec.
Gemaakt met toepassing tiltfunctie

Bij deze foto, die niet nabewerkt is, is de muur van voor naar achter scherp in beeld en dat terwijl het diafragma maximaal open stond. Hoe werkt dit?

Hiervoor moeten we naar een stukje optica kijken, wat eerst beschreven is door de heer Scheimpflug

Scheimpflug ontdekte dat het scherptevlak kantelt als de optische as van het objectief niet meer loodrecht op het voorwerpsvlak staat. De wetmatigheid is dat het voorwerpsvlak (AB in onderstaande afbeelding), het vlak door het objectief (C) en het beeldvlak (scherptevlak) (A’B’) elkaar in één lijn snijden. Door hier gebruik van te maken kunnen scheve vlakke objecten toch van voor tot achter scherp afgebeeld worden (bron: wikipedia)

In bovenstaande tekening is de lijn AB het onderwerp (de muur in de foto daarboven), C het objectief en A'B' de sensor van de camera. Omdat het objectief en de de sensor redelijk dicht bij elkaar zitten hoeft het objectief maar een beetje gekanteld te worden (in de richting van de muur) om aan het Scheimpflug-principte te voldoen.

En dus kan een Tilt&Shift-objectief kantelen, wat er heel raar uitziet:

Lens met toepassing van maximale tilt (kanteling) naar boven

Het objectief kan deels gedraaid worden zodat het horizontaal of verticaal kan kantelen. En voor de echte creatieveling kan het ook op elke positie daartussen kantelen.

Eén toepassing heb ik nu al laten zien: een lang onderwerp dat schuin staat t.o.v. de camera toch van voor tot achter scherp in beeld krijgen. Dit wordt verkregen door horizontaal te kantelen, naar het onderwerp toe.

Er kan ook verticaal gekanteld worden. Als dit naar beneden gedaan wordt dan ontstaat een interessant scherpstelvlak evenwijdig aan de grond. M.a.w.: alles is van voor toch achter scherp. Het scherptediepte gebied is echter niet erg breed, dus als iets zich op enige afstand boven de grond bevindt dan is het al niet meer scherp. Hiervoor is dan de oplossing weer diafragmeren.

Een wellicht interessanter en in ieder geval creatievere toepassing is het naar boven kantelen van de lens en naar beneden toe fotograferen. Hierdoor ontstaat juist een extreem klein scherptegebied, wat lijkt op het beeld dat verkregen wordt met een macrolens van heel dichtbij. Dit wordt dan ook het miniatuureffect genoemd.

Uitzicht over Eindhoven met miniatuureffect
Uit de hand gemaakt, f/4, ISO 100

De auto's en gebouwen dichtbij zijn scherp, daar achter wordt alles wazig. Bovendien is er een shift down gebruikt zodat er meer van de voorgrond (die interessanter is dan de lucht) in beeld komt.

De mogelijkheden zijn eindeloos:

• bij een mensenmassa iedereen in een beeld scherp in beeld krijgen (neerwaarts kantelen)
• een miniatuur effect vanaf een hogere positie (opwaarts kantelen)
• een onderwerp in de voorgrond en de achtergrond die in elkaars verlengde liggen beide in focus (zijwaarts kantelen)
• een onderwerp in de voorgrond en de achtergrond die in niet elkaars verlengde liggen beide in focus (diagonaal kantelen)
• enzovoort.

In de portretfotografie heeft dit ook een toepassing. Een model dat frontaal de lens in kijkt is niet altijd wat de fotograaf zoekt. Bij draaiing zal het ene oog scherper in beeld komen dan het andere, of er moet gediafragmeerd worden. Maar het kantelen van de lens is ook hier een oplossing, ideaal zeker in sitaties met weinig licht. Hiervoor is een 19mm groothoeklens natuurlijk niet geschikt dus ik kan hier geen voorbeelden tonen, maar er zijn ook Tilt&Shift-objectieven met een langer brandpunt, zoals 90mm. 

Daarnaast is er nog de productfotografie, waarbij een onderwerp van voor naar achter scherp in beeld gebracht moet worden en ook hiervoor biedt de tiltfunctie uitkomst.

Strijp-S, BMX-park
1/60e sec., f/4, ISO 100

In een volgend artikel zal ik de voor- en nadelen van de Nikon 19mm Tilt en Shift lens bespreken.

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, 2 januari 2018