Tilt&Shift-objectieven: review PC Nikon 19mm f/4E

Na mijn artikelen die meer in het algemeen gingen over Tilt & Shift objectieven ga ik het in dit artikel specifiek over 1 objectief hebben, de PC Nikkor 19mm f/4E ED.

De klassieke 'gouden' Nikon doos waar de lens in geleverd wordt

Zoals in één van de eerder artikelen aangehaald is dit een specialistisch instrument. Dat uit zich in de kwaliteit maar ook in de prijs: €3959 per stuk. De vraag is of het dat waard is.

Laat ik beginnen met Tilt&Shift lenzen in het algemeen: die zijn er niet veel. Per type vatting zijn er slechts een aantal, zo weinig dat ik een overzicht geef:

Nikon:

• Nikon 19mm f/4E
• Nikon 24mm f/3.5D
• Samyang 24mm f/3.5
• Nikon 45mm f/2.8D
• Nikon 85mm f/2.8D micro

Canon:

• Canon 17mm f/4L
• Samyang 24mm f/3.5
• Canon 45mm f/2.8
• Canon 50mm f/2.8L macro
• Canon 90mm f/2.8L macro
• Canon 135mm f/4L macro

Sony A/Sony FE/MFT/Fuji X/Pentax/Samsung NX:

• Samyang 24mm f/3.5

Zoals te zien is er alleen voor Nikon en Canon een ruime keuze, bij de andere soorten vatting bent u aangewezen op de 24mm van Samyang. Van Kipon zijn er wel adapters te koop waarmee objectieven als tilt&shift of alleen als tilt-objectief kunnen dienen.

De keuze lijkt beperkt tot slechts 10 objectieven, los van oudere modellen van zowel Nikon als Canon. Deze zijn geen van alle voorzien van autofocus.
Er zijn verder wel verschillen onderling: lang niet alle objectieven zijn in staat om onafhankelijk van elkaar te kunnen tilten (kantelen) en shiften (verschuiven), de 19mm van Nikon kan dit wel.

Nikon 19mm in een flink gekantelde en verschoven positie

Als interieur-, archtectuur- en vastgoedfotografie de toepassing is, dan zijn er feitelijk 2 opties: de Canon 17mm en de Nikon 19mm. De keuze voor een van deze twee zal vooral bepaald worden door het merk camera waar de fotograaf al over beschikt. Zo beschouwt zijn het geen concurrenten van elkaar. 

Review Nikon 19mm f/4E

Waar de overige 3 Tilt&Shift-objectieven van Nikon rond 2008 op de markt kwamen is de 19mm veel recenter: leverbaar sinds voorjaar 2017. Voorzien van Nano Chrystal Coating, electronisch diafragma, gemaakt in Japan (alleen de toplenzen komen daar vandaan), met het fameuze gouden randje, voorzien van veel metalen delen en weinig plastic: alles wijst op topkwaliteit. De prijs ook, maar de professional die dit nodig heeft voor zijn of haar werk die zal het er voor over hebben.

Het zeer bolle voorste lenselement

Ik heb dit prachtige stukje optica een tijdje mogen lenen van Nikon Nederland en ik heb er uitvoerig tests mee uitgevoerd. Niet in een laboratorium, maar in de praktijk.

Tijdelijk heb ik de 19mm naast mijn trouwe 16-35mm f/4 gebruikt

Positief:

• De optische kwaliteit is fantastisch: scherp van rand tot rand, niet alleen in het midden. Dit geldt ook bij shiften en/of tilten. Ik ga jullie niet vermoeien met allerlei 100% uitvergrotingen van foto's, maar 2 asferische elementen en niet minder dan 3 ED (extra dispersion) elementen doen hun werk.
• Lensvertekening is nauwelijks aanwezig. Bij veel prime-objectieven is dit prima, hier ook. Voor architectuurfotografie is dat kritisch. Ik heb op internet wat gevonden over lensvertekening van dit objectief, maar heb dat zelf niet waargenomen.
• Niet of nauwelijks last van chromatische aberraties. 
• De Nano Chrystal Coat doet zijn werk prima
• Het geheel voelt degelijk aan. Veel metalen delen i.p.v. plastic. Bewegende delen gaan soepel maar zitten niet té losjes. 
• Shift en Tilt zijn behoorlijk ruim zodat ze ook goed bruikbaar zijn, dat is bij sommige andere versies minder goed geregeld. Maximale Shift is 12mm, maximale tilt 7.5 graden.
• De tilt-rotator heeft een aantal 'kliks' (op 30 en 60 graden) die helpen in de dagelijkse praktijk. Natuurlijk zijn 0 en 90 graden ook eenvoudig te vinden en gelukkig kan iedere andere positie ook worden gebruikt.

Negatief:

• Het voorste lenselement is enorm bol en steekt ver uit (zie foto's hierboven). Daarmee is het kwetsbaar voor beschadigingen door stoten. Ik begrijp dat dit door het ontwerp komt (de 17mm van Canon heeft het ook) maar een objectief van bijna €4000 kan wel enige bescherming gebruiken. Dit levert bovendien in de praktijk nadelen op: tijdens een opdracht begon het licht te motregenen en deze druppels kwamen ook op de lens. Bij de 16-35mm is deze door de zonnekap beschermt. Bij schuin opvallende zon kan dit ook zichtbaar worden (lens flare), ondanks de coating.
• Standaard is het niet mogelijk om filters te gebruiken door het hiervoor genoemde bolle frontelement. Dit is voor de landschapsfotografie een ramp. Gelukkig zijn er al partijen die een oplossing op de markt hebben gebracht, waaronder Lee.
• De draaiknoppen waarmee tilt en shift worden bedient zijn niet ergonomisch, maar puur functioneel. Persoonlijk vind ik ze niet lekker werken. Het lijkt erop dat hier nog nooit aandacht voor is geweest, maar ik heb het vermoeden dat dit beter kan. Overigens geldt dit voor alle verkrijgbare lenzen van dit type, bij alle merken, maar helaas dus ook voor deze.
• Wordt geleverd met een standaard zwart fluweelachtig zakje met trekkoord. Dat doet goedkoop aan, een mooi en tevens wat meer beschermend etui is hier op zijn plaats.
• De shift-rotator heeft geen 'kliks'. Aan de hand van de schaalverdeling of de verschuiving van het voorste deel van de lens moet een beetje worden gegokt of deze op neutraal/0 staat.
• De prijs, ik kan er niet omheen. De 17mm van Canon kost ruim €1600 minder dan deze Nikon 19mm. Het is een theoretisch vergelijk omdat ze niet uitwisselbaar zijn, maar het verschil is erg groot.

Een laatste observatie is dat bij een dergelijke groothoek lens de tiltfunctie wat ondergesneeuwd raakt: zelfs bij een groot diafragma is de scherptediepte al behoorlijk. Maar in voorkomende gevallen kan het natuurlijk gebruikt worden. Andersom geldt dat de shiftfunctie bij langere brandpuntsafstanden minder relevant wordt.

Conclusie: erg goed en erg duur.

• Een prachtig objectief, optisch uitmuntend.
• Prima bouwkwaliteit.
• Wat armoedige uitrusting (lenszakje).
• Onbeschermd frontelement.
• Niet ergonomisch (zoals al dit soort objectieven).
• Hoge prijs. 

Is het de hoge prijs waard?

Ja, indien het terugverdiend kan worden door meer geld voor opdrachten te vragen. Of om foto's te kunnen maken die zonder niet mogelijk zijn. En dan is er (van Nikon althans) geen alternatief.

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, januari 2018

Tilt&Shift objectieven - de tiltfunctie

In het eerste artikel over Tilt&Shift-objectieven ging het over de shiftfunctie. Nu ga ik in op de tiltfunctie. Ook in dit artikel zijn de Tilt&Shift-foto's gemaakt m.b.v. een DC Nikkor 19mm f/4E ED-objectief. Dank aan Nikon Nederland voor het mogen lenen.

Bij een reguliere camera met objectief bevinden het scherpstelvlak en de camerasensor zich te allen tijde op één lijn. Het gevolg is dat als een onderwerp zich niet parallel aan het scherpstelvlak bevindt, dat het niet helemaal scherp in beeld komt.

Voorbeeld:

1/60e sec, ISO 100, f/4

Deze saaie opname met het diafragma volledig geopend op f/4 laat zien dat de muur niet helemaal scherp in beeld is. De scherpte ligt duidelijk links in beeld en meer naar rechts neemt de onscherpte toe.

De klassieke oplossing is om te diafragmeren, d.w.z. het diafragma te verkleinen.

1/5e sec, ISO 100, f/16

Voor deze opname is het diafragma van f/4, via f/5,6 - f/8 - f/11, naar f/16 dichtgedraaid, 4 stops. Dat is fors en toch is het beeld aan de rechterzijde niet helemaal scherp. Wel een stuk scherper dan bij f/4. Als het toch scherper moet, dan kan er natuurlijk nog verder gediafragmeerd worden, maar dan zal er diffractie optreden. Bovendien wordt de sluitertijd zo lang dat uit de hand werken niet meer mogelijk is, of de ISO moet stevig omhoog wat weer ruis in de hand werkt.

Hier biedt de tiltfunctie van een Tilt&Shift-objectief uitkomst.

f/4, ISO 100, 1/60e sec.
Gemaakt met toepassing tiltfunctie

Bij deze foto, die niet nabewerkt is, is de muur van voor naar achter scherp in beeld en dat terwijl het diafragma maximaal open stond. Hoe werkt dit?

Hiervoor moeten we naar een stukje optica kijken, wat eerst beschreven is door de heer Scheimpflug

Scheimpflug ontdekte dat het scherptevlak kantelt als de optische as van het objectief niet meer loodrecht op het voorwerpsvlak staat. De wetmatigheid is dat het voorwerpsvlak (AB in onderstaande afbeelding), het vlak door het objectief (C) en het beeldvlak (scherptevlak) (A’B’) elkaar in één lijn snijden. Door hier gebruik van te maken kunnen scheve vlakke objecten toch van voor tot achter scherp afgebeeld worden (bron: wikipedia)

In bovenstaande tekening is de lijn AB het onderwerp (de muur in de foto daarboven), C het objectief en A'B' de sensor van de camera. Omdat het objectief en de de sensor redelijk dicht bij elkaar zitten hoeft het objectief maar een beetje gekanteld te worden (in de richting van de muur) om aan het Scheimpflug-principte te voldoen.

En dus kan een Tilt&Shift-objectief kantelen, wat er heel raar uitziet:

Lens met toepassing van maximale tilt (kanteling) naar boven

Het objectief kan deels gedraaid worden zodat het horizontaal of verticaal kan kantelen. En voor de echte creatieveling kan het ook op elke positie daartussen kantelen.

Eén toepassing heb ik nu al laten zien: een lang onderwerp dat schuin staat t.o.v. de camera toch van voor tot achter scherp in beeld krijgen. Dit wordt verkregen door horizontaal te kantelen, naar het onderwerp toe.

Er kan ook verticaal gekanteld worden. Als dit naar beneden gedaan wordt dan ontstaat een interessant scherpstelvlak evenwijdig aan de grond. M.a.w.: alles is van voor toch achter scherp. Het scherptediepte gebied is echter niet erg breed, dus als iets zich op enige afstand boven de grond bevindt dan is het al niet meer scherp. Hiervoor is dan de oplossing weer diafragmeren.

Een wellicht interessanter en in ieder geval creatievere toepassing is het naar boven kantelen van de lens en naar beneden toe fotograferen. Hierdoor ontstaat juist een extreem klein scherptegebied, wat lijkt op het beeld dat verkregen wordt met een macrolens van heel dichtbij. Dit wordt dan ook het miniatuureffect genoemd.

Uitzicht over Eindhoven met miniatuureffect
Uit de hand gemaakt, f/4, ISO 100

De auto's en gebouwen dichtbij zijn scherp, daar achter wordt alles wazig. Bovendien is er een shift down gebruikt zodat er meer van de voorgrond (die interessanter is dan de lucht) in beeld komt.

De mogelijkheden zijn eindeloos:

• bij een mensenmassa iedereen in een beeld scherp in beeld krijgen (neerwaarts kantelen)
• een miniatuur effect vanaf een hogere positie (opwaarts kantelen)
• een onderwerp in de voorgrond en de achtergrond die in elkaars verlengde liggen beide in focus (zijwaarts kantelen)
• een onderwerp in de voorgrond en de achtergrond die in niet elkaars verlengde liggen beide in focus (diagonaal kantelen)
• enzovoort.

In de portretfotografie heeft dit ook een toepassing. Een model dat frontaal de lens in kijkt is niet altijd wat de fotograaf zoekt. Bij draaiing zal het ene oog scherper in beeld komen dan het andere, of er moet gediafragmeerd worden. Maar het kantelen van de lens is ook hier een oplossing, ideaal zeker in sitaties met weinig licht. Hiervoor is een 19mm groothoeklens natuurlijk niet geschikt dus ik kan hier geen voorbeelden tonen, maar er zijn ook Tilt&Shift-objectieven met een langer brandpunt, zoals 90mm. 

Daarnaast is er nog de productfotografie, waarbij een onderwerp van voor naar achter scherp in beeld gebracht moet worden en ook hiervoor biedt de tiltfunctie uitkomst.

Strijp-S, BMX-park
1/60e sec., f/4, ISO 100

In een volgend artikel zal ik de voor- en nadelen van de Nikon 19mm Tilt en Shift lens bespreken.

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, 2 januari 2018

Tilt & Shift objectieven - introductie en shiftfunctie uitgelegd

Bijna iedere fotograaf begint zijn of haar hobby met een instapcamera. Als de hobby bevalt neemt de behoefte aan betere apparatuur toe. Vaak komt er dan een spiegelreflexcamera, hoewel tegenwoordig ook de mirrorless camera's een goed alternatief zijn. Het prettige hiervan is dat er van objectief gewisseld kan worden. De vaak standaard geleverde 18-55mm kitlens op een cropsensor camera, of 24-85 o.i.d. op een full frame kunnen afgewisseld worden met iets anders. Al naar gelang de behoefte kan er een macrolens, een telelens, een groothoek of een primelens opgezet worden. Na enige tijd is de collectie compleet en heeft de fotograaf het idee er klaar voor te zijn: met de apparatuur kan alles, de enige beperking is de fotograaf zelf. En vaak klopt dit idee.

Maar niet altijd. Om dit uit te leggen ga ik naar iets wat een technische camera heet.

Korona Technische Camera

De meeste mensen kennen dit type camera uit films die zich voor 1950 afspelen. En dat klopt aardig: begin 20e eeuw is er druk geëxperimenteerd met 35mm film en vanaf 1932 is er een standaard 24x36mm film, de zgn. Leica-standaard. Het duurde een tijdje voordat de grote en logge camera's vervangen werden door de veel handzamere kleinbeeldcamera. De kwaliteit hiervan ging met sprongen vooruit en de grootbeeldcamera's verdwenen. Maar niet helemaal, ze worden namelijk nog steeds gebruikt.

Kijk maar eens goed naar bovenstaand plaatje: de lens is goed herkenbaar rechts en links is de cassette waar het negatief in moet. Daartussenin zit de balg, maar die zit in een bizarre hoek. Netjes zichtbaar op dit beeld is echter dat veel onderdelen verschoven konden worden. Zo is het rechterdeel omhoog geplaatst wat 'shift' wordt genoemd, en gedraaid om de horizontale as, wat 'swivel' heet. Als dat verdraaien om de verticale as gebeurd heet het 'tilt'. Bovendien kunnen de voor- en achterkant t.o.v. elkaar verschuiven wat vergelijkbaar is met zoomen op een moderne lens.

Op het in- of uitzoomen na, kan hier van alles mee wat met een moderne camera niet kan. Behalve met een Tilt&Shift objectief. En daar gaat dit artikel over: wat is het en waarvoor wordt het gebruikt?

Nikon D800E met PC Nikkor 19mm f/4E ED
Hier is zowel tilt als shift gebruikt, beide maximaal naar boven

Ik zal Tilt en Shift los van elkaar uitleggen, maar zoals hierboven al zichtbaar is kunnen deze twee ook gecombineerd worden.
Alle foto's die ik gebruik bij deze artikelen zijn gemaakt met de PC Nikkor 19mm f/4E ED.
Ik dank Nikon Nederland voor het aan mij uitlenen van dit objectief.

Shift functie

Voor het uitleggen van de Shift functie moet ik eerst de lichtcirkel behandelen. Alle objectieven zijn rond van vorm en toch zijn de foto's die we uiteindelijk maken nooit rond. Dit is uit praktische overwegingen: lenzen zijn beter rond te slijpen en film is makkelijker rond te maken. Ooit is voor 24 bij 36 mm (2:3) gekozen hoewel er ook andere verhoudingen zijn (4:5 bijvoorbeeld, of 1:1), maar nooit rond.

De lens creëert een cirkelvormig beeld richting de rechthoekige sensor

Een lens met een shiftfunctie heeft een veel grotere lichtcirkel waarbinnen geschoven kan worden. De bekendste toepassing is het fotograferen van hoge gebouwen. Zonder de shiftfunctie levert dit problemen op, een voorbeeld:

Philips hoofdkantoor aan het Amstelplein 3 in Amsterdam
22 verdiepingen hoog

De linker foto in dit voorbeeld is gemaakt door de camera omhoog te richten. Het effect dat hier goed zichtbaar is, is dat het gebouw achterover lijkt te vallen.
Op de middelste foto is dat effect in Photoshop Lightroom gecorrigeerd. Zoals is te zien verdwijnt daardoor wel informatie.
De rechterfoto is een uitsnede van de middelste. De foto is niets mis mee, maar er is rondom een boel informatie weggesneden. Wat nu als die ruimte er niet was geweest?

Dezelfde foto, nu met shift functie toegepast

Hier staat het gebouw netjes rechtop, de compositie bevat niet teveel voorgrond en de volledige resolutie van de sensor is gebruikt.

De werkwijze is als volgt:

1. plaats camera op statief
2. zet de camera waterpas zodat er geen vallende lijnen ontstaan
3. bepaal bij benadering de compositie. Het gebouw past niet in beeld, dus het kan nog niet exact
4. stel de belichting in in manual mode 
5. Stel scherp in liveview, ver ingezoomd op het scherm
6. pas de shift functie toe: draai het voorste deel van het objectief naar boven totdat het gebouw helemaal in beeld is en de compositie zoals gewenst
7. Maak een opname
8. Pas eventueel belichting aan

De lichtmeter kan van slag raken als de tilt- of de shiftfunctie gebruikt wordt, vandaar dat er zo gewerkt moet worden. 

Naarmate gebouwen hoger worden, of de fotograaf er dichterbij staat, wordt de perspectiefvertekening groter. Als de correctie in Photoshop gemaakt wordt levert dit dan een steeds smaller eindresultaat op met steeds minder pixels.

Rembrandt Tower
Amstelplein 1 - Amsterdam
35 verdiepingen hoog

De Rembrandt Tower is op korte afstand zonder een tilt-shiftlens niet goed te fotograferen en vanaf grotere afstand staan er altijd andere gebouwen bij op wat misschien niet de bedoeling is.

Panorama

Er is voor de shiftfunctie nog een interessante toepassing: een panorama maken. En waarbij normaal gesproken bij een panorama de camera altijd gedraaid wordt, blijft deze nu stilstaan en wordt alleen de lens verschoven. Dit kan zowel horizontaal als verticaal, maar ook diagonaal onder iedere gewenste hoek.

Een voorbeeld:

Horizontaal panorama m.b.v. shiftfunctie
Eindhoven, Strijp-S

Het totale beeld is even ver van de sensor verwijderd doordat de camera niet gedraaid is. Bij een regulier panorama gebeurd dat wel, wat verschillen in scherpte kan veroorzaken waardoor het resultaat minder goed kan worden.

Zoals gezegd kan het verschuiven of shiften horizontaal, verticaal en diagonaal. Deze effecten kunnen ook gecombineerd worden:

Panorama samengesteld uit 7 foto's

Ik heb hiervoor dezelfde drie foto's als bij het vorige voorbeeld gebruikt, aangevuld met een foto aan de onderkant, aan de bovenkant, schuin links naar boven en schuin rechts naar boven, onder een andere hoek. Het resultaat is ruim 120 megapixel groot en dan heb ik links- en rechtsonder nog niet eens meegenomen. Het begint al aardig op een (licht)cirkel te lijken en daarmee kom ik netjes terug op het begin van dit artikel.

Het zal inmiddels door de voorbeelden duidelijk zijn geworden: voor architectuurfotografie is dit type objectief onmisbaar. Dat geldt voor de shiftfunctie, maar ook voor de tiltfunctie.

Het volgende artikel zal de tiltfunctie uitleggen. 

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, 2 januari 2018.

Glow 2017

Glow 2017

als ik dit artikel schrijf is Glow dit jaar alweer over de helft.
De laatste jaren is Glow een steeds groter succes geworden: de bezoekersaantallen lopen inmiddels in de honderdduizenden. Fijn dat zoveel mensen nu van dit lichtspektakel kunnen genieten, maar tegelijk zorgt dit voor een paar nadelen:

• Nu het zo druk is geworden is het bijna onmogelijk om nog vanaf statief te werken. Waar dit in de eerste paar jaren goed te doen was is het inmiddels op veel plekken veel te druk en zelfs ronduit gevaarlijk om in het donker een statief te plaatsen. Gevaarlijk voor de overige bezoekers, maar ook voor de kwetsbare apparatuur op het statief.
• Glow heeft al jaren een paar grote projecten, de eyecatchers waarvan men onder de indruk is en waar nog lang over nagepraat wordt. Maar een deel van de charme zit in de vele kleinere projecten. Op een enkel woonhuis, of in een smalle steeg of een etalage werden vaak verrassende projecten getoond. Ik zeg werden, want deze kleine projecten zijn voor dit grote publiek niet meer geschikt. 
• Zeker de grote projecten zijn de laatste jaren dynamische projecties, d.w.z. dat er beweging in zit. Vaak is het een multimediale beleving, waarmee met beeld én geluid in korte tijd iets gepresenteerd wordt. Voor fotografie is dit niet geschikt. Allereerst omdat in een foto het bijbehorende geluid ontbreekt, maar ook omdat door de beweging niet met een lange sluitertijd gewerkt kan worden.

De vraag lijkt gerechtvaardigd of Glow nog wel interessant is vanuit een fotografisch perspectief.

Wat mij betreft is het antwoord een volmondig JA.

Voorop staat dat de beleving steeds beter wordt door de voortschrijdende techniek, maar zeker ook door de ontwikkeling van de kunstenaars. Dit maakt het de moeite om eenmaal per jaar hiervan te genieten.  Er is dan nog geen foto gemaakt, maar zonder fototoestel is het ook mooi.

De technische ontwikkeling van de camera's maakt het echter mogelijk om op vrij hoge ISO-waarden nog behoorlijk ruisarme foto's te maken. ISO 1600 en 3200 kunnen inmiddels op veel camera's gebruikt worden zonder dat hierdoor de foto direct verpest is. Als dan van een relatief lichtsterk objectief gebruik gemaakt wordt dan is de resulterende sluitertijd acceptabel. Zeker als er een vorm van vibration reduction (VR bij Nikon, IS bij Canon) gebruikt wordt. Statieven zijn dus niet langer per se nodig.

De dynamische projecties zijn in een aantal gevallen wel degelijk de moeite van het fotograferen waard. Door het fotograferen vanuit de hand is de sluitertijd al redelijk kort, waardoor een snapshot uit de presentatie gemaakt kan worden. Een kwestie van timing of dit er goed uitziet.

Maar genoeg gefilosofeerd, de foto's:

(alle foto's gemaakt met Nikon D600 i.c.m. Nikon 16-35mm f/4, uit de hand, op f/4, vibratiereductie aan)

Blob the Bulb
Nieuwe Emmasingel, nabij Lichttoren en Admirant
Manueel, ISO 1600, f/4, 1/20e sec. 

Een overzichtsfoto die duidelijk maakt hoe de projectie in het stadsaanzicht van Eindhoven eruit ziet. En ook maakt dit duidelijk hoe druk het was. De foto's zijn gemaakt op de eerste dag van Glow, bij prima weer. Dit was achteraf misschien niet heel handig omdat het de drukste dag is.

Het was hier zó druk dat we even gewacht hebben en na het einde van de voorstelling een betere plek hebben kunnen uitzoeken, meer centraal.

Manueel, ISO 1600, f/4, 1/30e sec

De tijd tussen de voorstellingen werd goed benut. Als inwoner van Eindhoven en ex-Philips medewerker vond ik de oude Philipsreclames wel een leuk beeld. 6 seconden later begon de show, waar ik een aantal beelden uit heb gekozen:

En zo leeft 'meneer Frits' dan toch voort, in een peertje geprojecteerd voor de Lichttoren in de Lichtstad.

Een klein stukje verder in de Expeditiestraat achter de bioscoop Vue, een vrij simpel idee met maximaal effect: een steegje met rook, lage bastonen en felle spots. Al lopende geprobeerd toch een foto te maken en dat lukte nog redelijk:

Manueel, ISO 1600, f/4, 1/25e sec
Glowing
Expeditiestraat

Op het Stadhuisplein bevindt zich vaak een van de hoogtepunten van Glow. Dit jaar wat het een overdaad aan schijnwerpers die op rustige muziek een ballet van licht uitvoerden. Vorig jaar was dit achter de Witte Dame hét hoogtepunt. Dit jaar heette het dan ook 'Step into the Light 2.0'. Het was echter zó groot en over al om je heen dat het nauwelijks vast te leggen was. Een 360-graden videocamera had hier goed van pas gekomen. Dan maar geen foto en gewoon genieten.

En zo waren en meer zaken waar ik geen foto's heb gemaakt. Waar ik dat zeker wel heb gedaan was bij de Catherinakerk, waar voor het eerst in jaren weer eens een statische projectie werd toegepast. Fijn voor de fotografen, maar nu had ik geen statief bij me. 

'Windows'
Catherinakerk
Manueel, ISO 1600, f/4, 1/15e sec

Zelfs met 1/15e seconde gaat het uit de hand nog goed. De 4 stops VR levert een virtueel 16-voudig snellere sluitertijd op, dus 1/250e seconde, wat bij een groethoeklens goed uit de hand te  doen is.

De uitdaging zat er hier meer in om dit zeer hoge onderwerp helemaal in beeld te krijgen.

Catherinakerk
recht van voren

Recht van voren lijkt de kerk achterover te vallen. Dit moet normaal gesproken vermeden worden, zeker bij architectuurfotografie, maar het is wel een natuurlijke perspectiefvertekening: iemand die hier staat en omhoog kijkt denkt zelf achterover te vallen en ziet ook het bovenstaande beeld.

Catherinakerk
met perspectiefcorrectie

Indien perspectiefcorrectie in Photoshop wordt toegepast past de kerk niet meer in beeld. Bovendien ziet dit er onnatuurlijk uit. 

'Story of Light'
Villa De Laak, Parklaan
Manueel, ISO 1600, f/4, 1/15e sec

Op 'De Laak', voorheen de woning van Anton Philips, was een fraaie lichtshow te zien. De tijd tussen de shows was veel te lang waardoor het daar een opstopping ontstond.

Deze dynamische projectie leverde veel beelden op. Uiteindelijk heb ik deze daaruit gepikt, maar in dit geval was een video, met geluid, een betere optie geweest.

Conclusie: Glow leeft nog volop. Het is een van de leukste zaken om te bezoeken en het is nog gratis ook, op een paar sideshows na. Ik ga volgend jaar zeker weer en ik zal ook weer proberen er leuke foto's van te maken.

Geniet van Glow en bedankt weer voor het lezen.

Robert van Brug

Lofzang op een objectief

Mijn fotografie kwam goed van de grond toen ik de kans kreeg om in Afrika op safari te gaan. De onderwerpen bevinden zich toch vaak net wat verder weg waardoor de aanschaf van een telelens voor de hand lag. In eerste instantie werd dit een Nikon 70-300 f/4.5-5.6. Een goede lens, zeker voor het geld, maar niet geweldig. In 2011 volgde de aanschaf van de Nikon AF-S 300mm f/2.8 ED VR II. Een lens uit de absolute topklasse van Nikon.

Op 4 oktober 2011 maakte ik hier een van mijn meest geliefde foto's mee:

Afrikaanse Zeearend - Haliaeetus vocifer
Nikon D90 met 300mm f/2.8
f/3.3, 1/3000e sec, iso 400, uit de hand vanuit bootje op Lake Malawi

Er zouden nog vele opnamen volgen waar ik erg blij mee was en nog steeds ben. Opnamen die met een mindere lens niet zo goed zouden zijn gelukt. Een paar voorbeelden:

20 maart 2015
Eekhoorn bij Boshut Clinge
Nikon D600 + 1.4x TC II + 300 mm f/2.8

10 oktober 2014
Leeuwin in South Luangwa National Park, Zambia
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

Een experiment om de maan zo groot mogelijk in beeld te krijgen:

4 februari 2014, vanuit de achtertuin
Nikon V1 + FT1 + 1.4TC II + 300mm f/2.8 (1134mm in totaal)

21 juli 2015
Juveniele Steltkluut in Portugal
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

3 mei 2012
Kerkuil in Parque Nacional de Doñana, Spanje
Nikon D300s + 2x TC III + 300mm f/2.8

3 januari 2016
Vanuit Hut 1 van Glenn Vermeersch
Nikon D600 + 2x TC III + 300 mm f/2.8

 En toen kwam de klad er in. Dat heeft een aantal oorzaken, maar feit is dat ik daarna het objectief niet meer gebruikt heb. Slechts één keer in een heel jaar, dat is zonde, daar is het te goed voor. Omdat ik niet voorzie dat ik de komende paar jaar veel meer op pad wil gaan met een telelens, heb ik het daarna in de verkoop gedaan. Het is maar een ding, maar toch was het lastig om er afscheid van te nemen. Ik heb zoveel mooie herinneringen die ik met deze lens heb weten vast te leggen. Een aantal geweldige momenten, waarbij de adrenaline door de bloedbaan wordt gepompt en tot volle tevredenheid geconstateerd wordt dat de autofocus zijn werk heeft gedaan en de camera-instellingen juist waren. Het is echter te kostbaar om niet of nauwelijks te gebruiken. 

Toen ik me realiseerde dat de lens zijn werk heeft gedaan en dat als ik er nogmaals van wil genieten dat ik dan altijd de foto's nog heb, toen kon ik het loslaten. En als ik nog een keer een dergelijke reis maak dan huur ik wel iets voor die gelegenheid.

Maar toch, vaarwel vriend. Veel plezier bij je nieuwe baasje.

en nu niet meer achterom kijken!
Foto door Wim Werrelman

GoPro Karma versus DJI Mavic Pro

Recentelijk zijn kort na elkaar 2 interessante producten gelanceerd:

1. GoPro Karma. Een drone en handheld stabilizer in één. Werkt naadloos samen met de eigen actiecamera's Hero4 en de tegelijkertijd geintroduceerde Hero5 Black.
2. DJI Mavic Pro. Een ultracompacte drone van leidend merk DJI.

In dit artikel een kort vergelijk tussen de twee. Ik vermeld daarbij dat ik met geen van beide heb gevlogen en dat maar heel weinig mensen echt in de praktijk dit hebben kunnen testen. Onderstaande is gebaseerd op websites, tests door anderen (o.a. Casey Neistat en Digital Rev) en het lezen van commentaren van anderen. Natuurlijk zullen de producten zich in de praktijk uiteindelijk moeten bewijzen.

		DJI Mavic Pro	GoPro Karma
drone	Prijs	Ca. €1200	Ca. €900
	Camera inbegrepen	Ja	Nee (GoPro Hero5 kost €429)
	Handheld stabilizer inbegrepen	Nee (DJI Osmo kost ca. €650)	Ja (Karma Grip)
	Prijs inclusief camera en stabilizer	€1850	€1329
	Gewicht	<1kg (734 gram)	>1kg (1006 gram)
	Type drone volgens wetgeving NL	Micro	Mini
	Afmeting (opgevouwen)	Zeer compact 83 x 83 x 198 mm	Redelijk compact 90 x 224 x 365
	Obstakel ontwijking	Ja	Nee
	Vliegeigenschappen	Onbekend	Onbekend
camera	Beeldkwaliteit camera	Onbekend	Onbekend
	Lineair beeld	Ja	Via softwarematige correctie
	Verschillende beeldhoeken mogelijk	Nee (wel met Osmo+: €750)	Ja (Wide/Normal/Narrow)
	RAW opname mogelijk	Nee (Osmo wel)	Ja (alleen foto)

Dit overzicht beperkt zich tot de verschillen tussen de twee aanbiedingen. En waar beide fabrikanten om het hardst riepen een erg compacte maar kwalitatief hoogwaardige drone te hebben gemaakt, zijn er veel verschillen:

• Een eerste belangrijk verschil is dat de Mavic een vaste camera heeft. De Karma heeft er geen. Er moet nog een GoPro Hero5 bijgekocht worden. Of het moet toevallig zo zijn dat er nog een Hero4 ergens in de kast ligt want die past ook op de Karma. 
• Dan de stabilizer. Karma is niet alleen een drone, maar, zoals GoPro zelf ook meldt, een systeem. De stabilizer, hier Karma Grip geheten, is inbegrepen. Deze heb ik op Photokina vastgehouden en lijkt het goed te doen. Niet iedereen zal op een stabilizer zitten te wachten, maar voor prettig kijkende beelden is het onmisbaar.
• Op vergelijkbare basis is het prijsverschil rond de €500, in het voordeel van GoPro. Het zal niet toevallig zijn dat er bij DJI voor dat geld 2 camera's gekocht worden en bij GoPro maar 1.
• Dan zijn er nog andere verschillen: de Hero5Black van GoPro is een actiecamera. Waterdicht en schokbestendig. Als dat belangrijk is, dan is de keuze weer wat makkelijker.
• Gewicht en formaat. Compactheid is plotseling, voor het eerst, een belangrijk punt. De Phantom-serie van DJI is prima, maar best groot. Daar heeft nooit iemand over geklaagd. De nog grotere Inspires waren ook logisch. Toen kwam GoPro met iets dat significant kleiner is: Karma. En een week later is daar Mavic Pro: nog een stukje lichter (later meer hierover) maar vooral 6 x zo klein. Voor het eerst is het mogelijk om te gaan hiken of wat dan ook en een drone eenvoudig mee te nemen. Top gedaan DJI!
• Dan het gewicht: de Karma is 1006 gram (alleen de drone). Dat is te zwaar. Onder de 1kg is er namelijk geen ROC-light nodig om beroepsmatig te vliegen en dat scheelt weer een boel geld en tijd.
• De drone van DJI heeft alle DJI goodies zoals obstacle avoidance en nu ook precision landing. Maakt niet eens uit wat het allemaal is: hij kan meer en is beter. Heeft meer bereik, batterijen gaan langer mee, alles is beter. Maar let op: Karma is niet slecht, alleen niet net zo goed.
• Dan door naar de camera, een vergelijking tussen de Hero5 en de ingebouwde camera van de Mavic. DJI heeft bewezen prima beelden vanuit de lucht met zijn camera's te kunnen leveren. Daarnaast om ook Karma Grip mee te nemen in de vergelijking moet de Osmo van DJI meegenomen worden in het vergelijk. En die is top. Met een geweldige X3-kop die prima kwaliteit levert. Toch heeft GoPro een paar pluspunten,  nl. de instelbare beeldhoek en vanuit de lucht ook in RAW foto's kunnen maken. Los daarvan verwacht ik dat DJI toch beter is. 

Conclusie: de strijd tussen DJI en GoPro is goed voor de consument. Ze stuwen elkaar naar grote hoogte door steeds verdergaande vernieuwing. Welk product beter is hangt af van de toepassing, het budget en of er toevallig al een Osmo of Hero4 aanwezig is. 

En dan nog: dit is allemaal gebaseerd op specificaties en testen door anderen. Mogelijk verandert de praktijk hier nog iets aan.

Maar het is mooi om te zien, er gebeurd veel in korte tijd, ik ga het volgen.

Tot een volgende keer!

Robert van Brug

Photokina 2016

Voor de eerste keer in mijn leven ben ik naar photokina geweest. Deze handelsbeurs op het gebied van fotografie en film is de grootste ter wereld met bezoekersaantallen rond de 160.000 mensen.

Het wordt tweejaarlijks gehouden in de koelnmesse. Vanuit mijn woonplaats Eindhoven is dat goed te doen, net iets verder weg dan Amsterdam.

Koelnmesse (noordingang)

Het is een beurs voor professionals. Fabrikanten, importeurs en professionals kunnen elkaar hier ontmoeten. Producten worden vaak net voor of tijdens photokina aangekondigd en vervolgens zijn deze dan ook voor het eerst hier te bewonderen en vaak ook uit te proberen. Ook dit jaar waren er weer een aantal belangrijke introducties te noteren. De pers, zowel schrijvend als filmend, maar ook bloggers en vloggers zijn massaal aanwezig om verslag te doen van het gebeuren. Op de stands van de grote merken is het een komen en gaan van filmploegen in alle vormen en maten.
Een belangrijk doel voor veel bezoekers is het leggen van nieuwe contacten en vernieuwen van bestaande. Netwerken dus.

Naast alle professionals komen vanuit noordwest Europa ook veel enthousiastelingen op de beurs af om serieus onderzoek te doen voor een aanstaande aanschaf om gewoon om te spelen met de nieuwste gadgets.

GoPro Karma

Op voorhand was ik erg geïnteresseerd geraakt in de Karma van GoPro. Dit is een geïntegreerde oplossing van handheld stabilizer én drone in één. En dat ook nog eens op een interessant prijspunt. Ik had alleen de aankondiging/product launch van GoPro gezien maar dit gaf de kans om het product zelf vast te houden. Meer details hierover in dit blog.

Een beurs voegt wel degelijk iets toe ten opzicht van alleen een filmpje. Ik heb met een productspecialist van GoPro zeker 20 minuten kunnen praten en al mijn vragen werden beantwoord. Zo weet ik nu dat er met toekomstige generaties rekening is gehouden in het ontwerp. En dat mijn eigen Hero4 precies even bruikbaar is als de Hero5. En hoe de beeldstabilisatie in Hero5 werkt. En zo voort.

Canon 5D mark IV

Ook al werk ik niet met Canon, als de marktleider zo'n belangrijke introductie doet dan wil ik daar best even naar kijken. Onmogelijk om goed te testen in korte tijd, maar ik had een paar lege geheugenkaartjes meegenomen zodat ik wat kon uitproberen. Ik moet zeggen dat dit erg goed aanvoelde en dat de paar foto's die ik had gemaakt er wel erg goed uitzagen.

Yuneec Breeze

Dit vond ik ook wel een leuk dingetje: de Yuneec Breeze. Een juist erg kleine, compacte en lichte drone die wel indrukwekkende beelden aflevert. Weegt slechts 385 gram, maar is voorzien van 4K-camera voor film en 13MP voor foto's. Het ziet er allemaal wat goedkoop en plastic uit, maar het lijkt te werken. En met opties als selfie, orbit, journey en follow-me is het behoorlijk compleet.
Door het lage gewicht is er geen ROC-light nodig, dus minder administratieve rompslomp.
Prijs €499.

Testing KeyMission360 footage
Gelukkig is alles draadloos tegenwoordig ;-)

Nikon heeft 15 jaar ná GoPro ook de actiecamera marktbetreden, met 3 producten tegelijk. Deze KeyMission familie bestaat uit modellen 80, 170 en 360, wat refereert aan de beeldhoek. De 80 is redelijk normaal, 170 is extreme groothoek en 360 is rondom. Deze laatste was ik het meest in geïnteresseerd omdat het mogelijk een zakelijk bruikbare oplossing is om snel en goed sferische panoramafoto's te maken. Mijn ervaringen tot nu toe zijn echter niet positief:

• het voelt goedkoop aan en zo ziet het er ook wel uit.
• de VR-demonstratie (zie foto hierboven) bestond uit slechte beelden: echt niets was scherp. 
• Ik heb geprobeerd zelf wat 360-graden video op te nemen op de stand en dat is gelukt, maar ik kan het niet goed afspelen.
• De app van Nikon om het apparaat te bedienen is nog niet beschikbaar. 
• Foto's in 360-graden zijn niet gelukt. Jammer, want daar ging het nou juist om. 

Nikon had verder weinig nieuws. Wel de D5 en de D500, maar die kende ik al. En de 105mm f/1.4 was er. Enorm bakbeest van een lens, waar prachtige resultaten mee behaald kunnen worden met een fijne scherpte, ook aan de rand, ook vol open en natuurlijk boterzachte bokeh. Maar wel erg duur: €2499.

Een volgende gadget die ik wel wilde bekijken was Exolens. Dit is een opzetlens voor de iPhone, gemaakt door Zeiss. Nou is Zeiss een topmerk die waanzinnig goed glas maakt, dus maar eens praten. Er zijn 3 modellen: 1 voor groothoek, 1 telelens en een macro. Het leek redelijk goed te werken, in ieder geval veel beter dan de setjes van een paar euro die her en der verkrijgbaar zijn. Een paar nadelen kan ik wel bedenken:

• Alleen voor iPhone. De duidelijk uit de USA afkomstige dame bij deze stand snapte niet dat iedereen in "Europe" maar bleef vragen naar andere merken. Nou, misschien omdat Apple in aantallen toestellen gemeten ~10% marktaandeel heeft. 90% v/d markt wordt dus genegeerd.
• Een opzetlens werkt goed, maar het resultaat wordt nooit beter dan de lens die al in de smartphone zit. Toegegeven: die zijn wel steeds beter, maar Zeiss-glas ervoor wordt het resultaat dus niet beter van. 

Voorgrond: Sigma 500mm f/4
Op de achtergrond het beest: Sigma 200-500mm f/2.8

Dit product geef ik zeker kans de komende jaren, mits de beeldkwaliteit goed is: de Sigma 500mm f/4 DG OS HSM. Sigma doet als voormalig B-merk weer een stapje om dat label kwijt te raken. Dit lijkt een prima objectief voor de fanatiek vogelaar/fotograaf. En voor €6499 is hij veel betaalbaarder dan de concurrent van Nikon (€10999) of Canon (€9799). Supertelelenzen van de grote jongens dreigen onbetaalbaar te worden en Sigma met Tamron grijpen die kans. Ook met andere objectieven trouwens, wat Sigma introduceert tegelijkertijd ook nog de 85mm f/1.4 ART en de 12-24mm f/4 ART. Prijzen nog onbekend, maar interessant is het zeker.

Op de Carl Zeiss stand heb ik nog even kunnen spelen met een Zeiss ZF.2 Otus 85mm f/1.4. Deze kost momenteel €4059, en dat voor 1 lensje. Zonder autofocus! 

Selfie-time!

Het stuk glas is indrukwekkend groot en zwaar. Bediening voelt geweldig: een erg lange slag voor zeer nauwkeurig handmatig scherpstellen. Dus ik wil een geheugenkaartje in de camera stopppen, kan dat niet, dichtgelijmd. Geen idee waarom, maar je mag er niet mee testen blijkbaar. 

#GoProBlackPanther

Dit soort dingen zijn nutteloos maar wel leuk als eyecatcher. Vooral als zo'n merk in staat is om zichzelf niet al te serieus te nemen door de nieuwe Hero5 camera op een speelgoedvariant te plakken op de stand:

model bij Panasonic Lumix stand

Wat ook altijd veel, voornamelijk mannelijke, aandacht trekt zijn modellen. Een aantal stands biedt een podium waar regelmatig een model op verschijnt zodat de nieuwe speeltjes ook ergens op getest kunnen worden. Er waren er niet heel veel en het werd nergens platvloers gelukkig.

Verder stonden er nog ontelbare leveranciers van accessoires. Of het nou statieven, tassen, geheugenkaarten, balhoofden, software en nog heel veel andere zaken, zoals diverse exposities. Het gaat veel te ver om alles te beschrijven. Als alles bekeken moet worden dan is voor photokina een week nodig. In een halve dag is mogelijk om heel veel te zien.

Alle foto's in dit artikel zijn gemaakt met mijn Samsung Galaxy S6 smartphone.

Bedankt voor het lezen en tot de volgende keer,

Robert van Brug