Tilt & Shift objectieven - introductie en shiftfunctie uitgelegd

Bijna iedere fotograaf begint zijn of haar hobby met een instapcamera. Als de hobby bevalt neemt de behoefte aan betere apparatuur toe. Vaak komt er dan een spiegelreflexcamera, hoewel tegenwoordig ook de mirrorless camera's een goed alternatief zijn. Het prettige hiervan is dat er van objectief gewisseld kan worden. De vaak standaard geleverde 18-55mm kitlens op een cropsensor camera, of 24-85 o.i.d. op een full frame kunnen afgewisseld worden met iets anders. Al naar gelang de behoefte kan er een macrolens, een telelens, een groothoek of een primelens opgezet worden. Na enige tijd is de collectie compleet en heeft de fotograaf het idee er klaar voor te zijn: met de apparatuur kan alles, de enige beperking is de fotograaf zelf. En vaak klopt dit idee.

Maar niet altijd. Om dit uit te leggen ga ik naar iets wat een technische camera heet.

Korona Technische Camera

De meeste mensen kennen dit type camera uit films die zich voor 1950 afspelen. En dat klopt aardig: begin 20e eeuw is er druk geëxperimenteerd met 35mm film en vanaf 1932 is er een standaard 24x36mm film, de zgn. Leica-standaard. Het duurde een tijdje voordat de grote en logge camera's vervangen werden door de veel handzamere kleinbeeldcamera. De kwaliteit hiervan ging met sprongen vooruit en de grootbeeldcamera's verdwenen. Maar niet helemaal, ze worden namelijk nog steeds gebruikt.

Kijk maar eens goed naar bovenstaand plaatje: de lens is goed herkenbaar rechts en links is de cassette waar het negatief in moet. Daartussenin zit de balg, maar die zit in een bizarre hoek. Netjes zichtbaar op dit beeld is echter dat veel onderdelen verschoven konden worden. Zo is het rechterdeel omhoog geplaatst wat 'shift' wordt genoemd, en gedraaid om de horizontale as, wat 'swivel' heet. Als dat verdraaien om de verticale as gebeurd heet het 'tilt'. Bovendien kunnen de voor- en achterkant t.o.v. elkaar verschuiven wat vergelijkbaar is met zoomen op een moderne lens.

Op het in- of uitzoomen na, kan hier van alles mee wat met een moderne camera niet kan. Behalve met een Tilt&Shift objectief. En daar gaat dit artikel over: wat is het en waarvoor wordt het gebruikt?

Nikon D800E met PC Nikkor 19mm f/4E ED
Hier is zowel tilt als shift gebruikt, beide maximaal naar boven

Ik zal Tilt en Shift los van elkaar uitleggen, maar zoals hierboven al zichtbaar is kunnen deze twee ook gecombineerd worden.
Alle foto's die ik gebruik bij deze artikelen zijn gemaakt met de PC Nikkor 19mm f/4E ED.
Ik dank Nikon Nederland voor het aan mij uitlenen van dit objectief.

Shift functie

Voor het uitleggen van de Shift functie moet ik eerst de lichtcirkel behandelen. Alle objectieven zijn rond van vorm en toch zijn de foto's die we uiteindelijk maken nooit rond. Dit is uit praktische overwegingen: lenzen zijn beter rond te slijpen en film is makkelijker rond te maken. Ooit is voor 24 bij 36 mm (2:3) gekozen hoewel er ook andere verhoudingen zijn (4:5 bijvoorbeeld, of 1:1), maar nooit rond.

De lens creëert een cirkelvormig beeld richting de rechthoekige sensor

Een lens met een shiftfunctie heeft een veel grotere lichtcirkel waarbinnen geschoven kan worden. De bekendste toepassing is het fotograferen van hoge gebouwen. Zonder de shiftfunctie levert dit problemen op, een voorbeeld:

Philips hoofdkantoor aan het Amstelplein 3 in Amsterdam
22 verdiepingen hoog

De linker foto in dit voorbeeld is gemaakt door de camera omhoog te richten. Het effect dat hier goed zichtbaar is, is dat het gebouw achterover lijkt te vallen.
Op de middelste foto is dat effect in Photoshop Lightroom gecorrigeerd. Zoals is te zien verdwijnt daardoor wel informatie.
De rechterfoto is een uitsnede van de middelste. De foto is niets mis mee, maar er is rondom een boel informatie weggesneden. Wat nu als die ruimte er niet was geweest?

Dezelfde foto, nu met shift functie toegepast

Hier staat het gebouw netjes rechtop, de compositie bevat niet teveel voorgrond en de volledige resolutie van de sensor is gebruikt.

De werkwijze is als volgt:

1. plaats camera op statief
2. zet de camera waterpas zodat er geen vallende lijnen ontstaan
3. bepaal bij benadering de compositie. Het gebouw past niet in beeld, dus het kan nog niet exact
4. stel de belichting in in manual mode 
5. Stel scherp in liveview, ver ingezoomd op het scherm
6. pas de shift functie toe: draai het voorste deel van het objectief naar boven totdat het gebouw helemaal in beeld is en de compositie zoals gewenst
7. Maak een opname
8. Pas eventueel belichting aan

De lichtmeter kan van slag raken als de tilt- of de shiftfunctie gebruikt wordt, vandaar dat er zo gewerkt moet worden. 

Naarmate gebouwen hoger worden, of de fotograaf er dichterbij staat, wordt de perspectiefvertekening groter. Als de correctie in Photoshop gemaakt wordt levert dit dan een steeds smaller eindresultaat op met steeds minder pixels.

Rembrandt Tower
Amstelplein 1 - Amsterdam
35 verdiepingen hoog

De Rembrandt Tower is op korte afstand zonder een tilt-shiftlens niet goed te fotograferen en vanaf grotere afstand staan er altijd andere gebouwen bij op wat misschien niet de bedoeling is.

Panorama

Er is voor de shiftfunctie nog een interessante toepassing: een panorama maken. En waarbij normaal gesproken bij een panorama de camera altijd gedraaid wordt, blijft deze nu stilstaan en wordt alleen de lens verschoven. Dit kan zowel horizontaal als verticaal, maar ook diagonaal onder iedere gewenste hoek.

Een voorbeeld:

Horizontaal panorama m.b.v. shiftfunctie
Eindhoven, Strijp-S

Het totale beeld is even ver van de sensor verwijderd doordat de camera niet gedraaid is. Bij een regulier panorama gebeurd dat wel, wat verschillen in scherpte kan veroorzaken waardoor het resultaat minder goed kan worden.

Zoals gezegd kan het verschuiven of shiften horizontaal, verticaal en diagonaal. Deze effecten kunnen ook gecombineerd worden:

Panorama samengesteld uit 7 foto's

Ik heb hiervoor dezelfde drie foto's als bij het vorige voorbeeld gebruikt, aangevuld met een foto aan de onderkant, aan de bovenkant, schuin links naar boven en schuin rechts naar boven, onder een andere hoek. Het resultaat is ruim 120 megapixel groot en dan heb ik links- en rechtsonder nog niet eens meegenomen. Het begint al aardig op een (licht)cirkel te lijken en daarmee kom ik netjes terug op het begin van dit artikel.

Het zal inmiddels door de voorbeelden duidelijk zijn geworden: voor architectuurfotografie is dit type objectief onmisbaar. Dat geldt voor de shiftfunctie, maar ook voor de tiltfunctie.

Het volgende artikel zal de tiltfunctie uitleggen. 

Bedankt voor het lezen!

Robert van Brug

Eindhoven, 2 januari 2018.